 |
| Wisława Szymborska/ fot. Mariusz Kubik (2009) |
Wisława Szymborska, urodzona w 1923 roku w Prowencie (między Kórnikiem i Bninem), poetka, felietonistka i krytyk literacki. W zasadzie przez całe swoje życie związana z Krakowem.
Po wybuchu wojny uczęszczała na tajne komplety, w roku 1945 rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednak po pewnym czasie porzuciła filologię dla socjologii. Jej pierwsze dokonania poetyckie łączą się ze związkiem poetki z władzami komunistycznymi. Wiersze zamieszczone w debiutanckim tomiku z roku 1952 „Dlatego żyjemy” są przykładem twórczości socrealistycznej.
W późniejszym okresie Szymborska niechętnie przyznawała się do tej części swojej poezji, uznając za prawdziwy debiut (określany przez krytyków redebiutem) wydanie w 1957 roku, już trzeciego z kolei, tomiku – „Wołanie do Yeti”. Do roku 1966 pozostawała członkiem partii komunistycznej. Brała udział w pracach redakcji ówczesnych czasopism kulturalnych: „Świetlicy Krakowskiej” (1947-1948) oraz „Życia Literackiego” (1953-1976). Jej pierwszym życiowym partnerem był poeta Adam Włodek, z którym pobrała się w roku 1948. Od końca lat 60. związana była z prozaikiem, Kornelem Filipowiczem.
Uznanie i rozgłos przyniósł jej tomik „Sól” z roku 1962. Dała się poznać także jako nieprzeciętna felietonistka, publikując na łamach „Życia Literackiego”, a potem „Gazety Wyborczej” w rubryce pod tytułem „Lektury nadobowiązkowe”.
W roku 1996 r. otrzymała literacką Nagrodę Nobla.
Poetka uznawana jest za twórcę kilku nowych, humorystycznych w swoim wyrazie, form poetyckich, takich jak: moskaliki, lepieje czy odwódki. Szymborska pisała raczej mało. Jej tomik „Chwila” z 2002 roku liczy zaledwie 23 wiersze. Wpływa to na stopień dopracowania poszczególnych utworów, które są wynikiem żmudnego cyzelowania formy, dając przeważnie w efekcie małe literackie arcydzieła.
Wisława Szymborska zmarła w 2012 r. Została pochowana na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Wisława Szymborska - twórczość
Dorobek poetycki Szymborskiej, choć obejmuje niemal siedem dekad, nie jest zbyt obszerny, natomiast wyjątkowo jednolity pod względem artystycznym i stylistycznym.
Poetka podejmuje w swojej twórczości doniosłe kwestie filozoficzne, rozważa naturę człowieka i jego samotności w świecie, posługując się prostym językiem i z upodobaniem rozbijając utarte związki frazeologiczne.
Poetka stosuje tzw. „podwójne lustra”, ukazując rzeczywistość w zwielokrotnionym odbiciu. Jej wiersze oddają złożoność świata, ludzkie życie jest jednocześnie tragiczne i śmieszne, wzniosłe i zwyczajne. Dlatego utwory Szymborskiej bywają przewrotne, często oparte na zasadzie kontrastu, zestawiania sprzecznych wartości. W prosty sposób oddaje złożoność świata.
Jest to poezja intelektualna, obfitująca w motywy kulturowe i nawiązania do historii. Jej wiersze mają charakter refleksyjny, są oparte na przemyśleniach, na ogół pozbawione emocji, próżno tu też szukać wyznań czy osobistych zwierzeń.
Szymborska daleka jest od moralizowania.
(…) Wydaje się, że między dwoma skrzydłami naszej literatury poezja ta potrafiła znaleźć słuszną miarę. Nie jest ani tradycjonalnie moralistyczna, ani awangardowo – artystowska; jest po prostu – doskonała (…) – pisał o niej Leszek Żuliński.
Szymborska często posługiwała się ironią, a także autoironią, godząc je ze szczerością i empatią. Poetka doskonale godzi również dystans i zaangażowanie. Jej spojrzenie na świat jest nieustannie świeże, zdziwione i wyczulone na paradoksy.
Kunszt artystyczny łączy się w twórczości Szymborskiej z prostotą języka. Poetka chętnie sięga po potoczne słownictwo. Charakterystyczną cechą jej poezji jest nowatorskie użycie popularnych związków frazeologicznych. Czasem je rozbija, parafrazuje, a czasami nadaje im nowe znaczenie poprzez osadzenie ich w innym kontekście. Te utarte zwroty pojawiają się nawet w tytułach tomów („Sto pociech”, „Wszelki wypadek”). Często polemizuje także z powszechnymi poglądami („O śmierci bez przesady”, „Miłość od pierwszego wejrzenia”). Humorystyczny dystans poetki wobec świata łatwo dostrzec w limerykach, gatunku uprawianym przez noblistkę z wielkim powodzeniem.
Na odbiór jej poezji ma też wpływ osobowość samej autorki – zawsze skromnej, dyskretnej, niechętnej do publicznych wystąpień. To, co miała do powiedzenia, zawarła w swoich wierszach, o których nie lubiła mówić. Twierdziła, że najważniejszą rzeczą w pokoju poety jest kosz na śmieci. Jej twórczość jest doskonale przemyślana, wydawała niewiele, za to zawsze na najwyższym poziomie.
W 1996 roku uhonorowana literacką Nagrodą Nobla „za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”.
Tomy poezji Wisławy Szymborskiej:
„Dlatego żyjemy” 1952, 1954 (2. wyd.)
„Pytania zadawane sobie” 1954
„Wołanie do Yeti” 1957
„Sól” 1962
„Sto pociech” 1967
„Wszelki wypadek” 1972
„Wielka liczba” 1976
„Ludzie na moście” 1986
„Koniec i początek” 1993
„Chwila” 2002
„Dwukropek”, 2005
„Tutaj” 2009
„Wystarczy” 2012