Literatura po 1945 roku na mapie świata obfituje w niezliczone zjawiska, nurty i tendencje. Wiele z nich zostało zapoczątkowanych jeszcze przed II wojna światową, w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Najważniejsze linie rozwoju dramatu wyznaczyły prądy awangardowe, które zaowocowały teatrem absurdu. W prozie i poezji zaczął natomiast dominować postmodernizm, kwestionujący poznawcze walory literatury i czyniący z niej świat ściśle tekstualny i osobny.
Anglia - literatura po 1945 r.
Literaturę angielską w obrębie poezji reprezentuje nadal Thomas Stearns Eliot, autor słynnej „Ziemi jałowej”, neoklasycysta, który w 1948 roku otrzymał literacką Nagrodę Nobla. W okresie powojennym ważnym poetą anglojęzycznym, był również Seamus Heaney tworzący sugestywny mit Irlandii Północnej.
W prozie słynnych antyutopistów i autorów science i social fiction, takich jak Aldous Huxley czy Herbert Wells, na czoło wysunął się George Orwell, autor „Roku 1984”, a także „Folwarku zwierzęcego”. Orwell odniósł się w swoim pisarstwie do negatywnych skutków rewolucji komunistycznej i nakreślił jej niezwykle ponury obraz. Zaraz po wojnie została wydana również słynna powieść Malcolma Lowry’ego „Pod wulkanem”, inspirowana jego autobiografią.
W dziedzinie dramatu nadal tworzył George Bernard Shaw, z pochodzenia Irlandczyk. Prawdziwej rewolucji w tej dziedzinie dokonały jednak sztuki innego Irlandczyka, Samuela Becketta, będące wyrazem antyteatru (np. „Czekając na Godota”).
Należy również pamiętać o wielkiej prozie Williama Goldinga (np. „Władca much”) czy moralistycznym pisarstwie Grahama Greene’a („Sedno sprawy, „Koniec romansu”, „Spokojny Amerykanin”).
Osobne zjawisko stanowi natomiast kobieca proza Dorris Lessing, autorki takich dzieł jak: „Mężczyzna i dwie kobiety”, „Piąte dziecko” czy „Lato przed zmierzchem”.
Francja - literatura po 1945 r.
W latach 40. i 50. dużą popularność zyskało pisarstwo Andre Gide’a, zapoczątkowane jeszcze pod koniec XIX wieku. W tym czasie ukazały się jego „Dzienniki”.
Okres bezpośrednio powojenny w literaturze francuskiej to przede wszystkim triumf prozy egzystencjalnej, której prekursorem był Louis Celine jako autor skandalizującej powieści „Podróż do kresu nocy”. Dzieła Jeana Paula Sartre’a („Muchy”, „Przy drzwiach zamkniętych”, „Słowa”), a także Alberta Camusa („Dżuma”, „Upadek”, „Mit Syzyfa”) weszły do klasyki literatury światowej. Camus w obliczu przekonania o absurdalności ludzkiej egzystencji postulował mocne zasady indywidualnej etyki i heroizm ludzkiego zachowania.
W latach 50. we Francji narodził się również nurt „nouveau roman” (nowej powieści), eliminującej fabułę, posługującej się postacią everymana i przybierającej charakter analizy samego procesu twórczego. Przedstawiciele tego gatunku to: Nathalie Sarraute („Portret nieznajomego”, „Era podejrzliwości”), Alain Robbe-Grillet („Gumy”, „Żaluzje”) i Michel Butor („Odmiany czasu”).
W dziedzinie dramatu największą uwagę zwracał Eugene Ionesco, autor sztuk reprezentujących teatr absurdu (np. „Łysa śpiewaczka”, „Krzesła”, „Król umiera”).
Jednym z najważniejszych twórców najnowszej literatury francuskiej jest natomiast Michel Houellebecq, autor powieści takich jak „Cząstki elementarne” czy „Możliwość wyspy”.
Niemcy - literatura po 1945 r.
Niemiecki teatr reprezentował Bertold Brecht, autor, który zyskał sławę jeszcze przed II wojną światową. W latach 40. ukazały się zaś jego „Kariera Artura Ui” i „Kaukaskie koło kredowe”. Młodszy niemieckojęzycznym dramaturgiem był Szwajcar Friedrich Durrenmatt, posługujący się parodią, autor „Wizyty starszej pani” i „Fizyków”.
Wielkie indywidualności zaistniały na gruncie niemieckiej prozy: Herman Hesse, laureat literackiej Nagrody Nobla za rok 1946, autor słynnego „Wilka stepowego” i „Gry szklanych paciorków”. Gunter Grass (nagrodzony Noblem w 1999 roku) to natomiast powieściopisarz tworzący w cieniu wojennej traumy i niemieckiej winy. Jego najsłynniejsze dzieło stanowi tzw. trylogia gdańska: „Blaszany bębenek”, „Kot i mysz”, „Psie lata”.
Heinrich Bool jest z kolei pisarzem katolickim, autorem takich powieści jak: „Koniec podróży służbowej”, „Portret zbiorowy z damą” czy „Kobiety na tle krajobrazu z rzeką”.
Włochy - literatura po 1945 r.
W literaturze włoskiej na uwagę zasługuje przede wszystkim twórczość Umberto Eco. „Imię Róży” to sztandarowa powieść postmodernistyczna, którą sam autor poddał gruntowej analizie. Inne dzieła pisarza to np.: „Wahadło Foucaulta”, „Baudolino” czy „Cmentarz w Pradze”.
Inni znani włoscy twórcy to poeta Salvatore Quasimodo („Dzień po dniu”, „Życie nie jest snem”, „Fałszywa i prawdziwa zieleń”) i powieściopisarz Alberto Moravia, którego dzieła zostały sfilmowane przez wybitnych reżyserów: Bernarda Bertolucciego i Vittoria de Sicę („Konformista”, „Dwie kobiety: matka i córka”).
Rosja - literatura po 1945 r.
W poezji rosyjskiej oprócz wybitnej osobowości Anny Achmatowej należy wymienić młodszego poetę – Josifa Brodskiego, który uciekając przed komunistycznym reżimem, musiał wyemigrować z kraju. Jego znane dzieła to: „Koniec pięknej epoki”, „Elegie rzymskie”, „Urania”.
W prozie wybitnym osiągnięciem było pisarstwo Borysa Pasternaka, który zasłynął ze swojej powieści „Doktor Żywago”. Z kolei Aleksander Sołżenicyn to wielki pisarz literatury faktu. Jego „Archipelag Gułag” ukazywał prawdę o realiach i życiu w sowieckich łagrach. W podobnym nurcie tworzył Warłam Szałamow, wieloletni więzień Kołymy, autor „Opowiadań kołymskich”. W latach powojennych pisał również Michał Szołochow, którego słynna powieść „Cichy don” przedstawiająca rewolucję październikową w Rosji, została nagrodzona Nagrodą Nobla w 1965 roku.
Czechy - literatura po 1945 r.
Wielkim nazwiskiem czeskiej poezji był Jaroslav Seifert, autor między innymi: „Mamy”, „Pomnika moru”, „Wszystkich uroków świata”.
Najważniejsi twórcy czeskiej prozy to natomiast Vaclav Havel, Bohumil Hrabal i Milan Kundera. Hrabal w swoich opowiadaniach tworzył sugestywny, wręcz surrealistyczny obraz Pragi, widzianej przez pryzmat małych piwiarni i knajp, w których spotykała się miejscowa cyganeria („Pociągi pod specjalnym nadzorem”, „Obsługiwałem angielskiego króla”, „Postrzyżyny”).
Dzieła Kundery to nie tylko ironiczny obraz komunistycznej Czechosłowacji, ale także filozoficzna refleksja nad sensem egzystencji w świecie ponowoczesnym, w którym byt utracił swój tradycyjny ciężar. Jego najważniejsze dzieła to: „Żart”, „Nieznośna lekkość bytu”, „Księga śmiechu i zapomnienia”. „Tożsamość”.
Vaclav Havel był z kolei autorem dramatów absurdu oscylujących wokół tematu władzy i polityki (np. „Garden-party”, „Odejścia”).
Stany Zjednoczone - literatura po 1945 r.
Literaturę Stanów Zjednoczonych sygnują nazwiska twórców, którzy rozpoczęli swoją twórczość jeszcze w okresie dwudziestolecia. Należy tu więc pamiętać o: behawioryście Erneście Hemingway’u („Komu bije dzwon”, „Stary człowiek i morze”, „To co prawdziwe o świcie”), Williamie Faulknerze – piewcy amerykańskiego południa i mistrza strumienia świadomości („Requiem dla zakonnicy”, „Przypowieść”, „Wielki las”), Johnie Steinbecku („Na wschód od Edenu”) i Johnie Dos Passosie.
Prozaikiem młodszego pokolenia był Truman Capote, autor „Śniadania u Tiffany’ego” i „Z zimną krwią”. Jerome Salinger to natomiast autor słynnej powieści „Buszujący w zbożu”.
Osobnym zjawiskiem jest pisarstwo Isaaca Singera, koncentrujące się na obyczajowości i środowisku ortodoksyjnych Żydów („Rodzina Muszkatów”, „Sztukmistrz z Lublina”).
Amerykański reformator w dziedzinie teatru to Eugene O’Neill.
Typowymi postmodernistami na gruncie amerykańskim są natomiast: Vladimir Nabokov („Lolita”), John Barth („Zagubiony w labiryncie śmiechu”), Kurt Vonnegut („Rzeźnia numer 5”) i Joseph Heller („Paragraf 22”).
Literatura iberoamerykańska - literatura po 1945 r.
Ważne zjawiska artystyczne pojawiły się również w obrębie literatury iberoamerykańskiej. Znani argentyńscy pisarze to Luis Borges i Julio Cortazar („Gra w klasy”). Twórcą peruwiańskim jest Mario Vargas Llosa, z kolei czołowym pisarzem kubańskim – Alejo Carpentier.
W Chile tworzył Pablo Neruda. Słynnym poetą meksykańskim był Octavio Paz. Najsłynniejszy pisarz iberoamerykański to niewątpliwie Gabriel Garcia Marquez, autor „Stu lat samotności” i „Miłości w czasach zarazy”.