 |
| John Stuart Mill |
John Stuart Mill przyszedł na świat 20 maja 1806 r. w Londynie. Już od dziecka wychowywał się w myśl nowoczesnych prądów myślowych – jego ojciec, James Mill, był olbrzymim zwolennikiem utylitaryzmu (a także, obok Benthama, jednym z twórców tej doktryny), zgodnie z którą pragnął wychować syna.
Młodość Johna Stuarta Milla była okresem bardzo trudnym. Dojrzewał pod czujnym okiem ojca starającego się jak najlepiej ukształtować młodzieńca i zapewnić mu jak największą wiedzę. Rozkładał on akcenty w sposób nierówny, odgradzając syna od rówieśników (z wyjątkiem rodzeństwa) oraz pomijając jego sferę emocjonalną. Mill był najprawdopodobniej dzieckiem niezwykle utalentowanym – jak pisał w autobiografii, już w wieku trzech lat posługiwał się językiem greckim, a jako ośmiolatek znał już twórczość greckich myślicieli i odkrywców (m.in. Herodota).
W 1820 r. syn Jamesa Milla trafił do Francji, gdzie przez rok przebywał pod opieką rodziny sir Samuela Benthama (brata Jeremy’ego – angielskiego prawnika, prekursora pozytywizmu prawniczego). W tym czasie uczęszczał na liczne kursy naukowe w Montpellier (m.in. na chemię, logikę i wyższą matematykę). Mill na krótki okres zatrzymał się także w Paryżu. W stolicy Francji przebywał u Jeana Baptisty Saya (przyjaciela jego ojca), dzięki któremu poznał przedstawicieli francuskiej elity intelektualnej (w tym także Henriego de Saint-Simona).
Gdy John Stuart Mill miał 20 lat, dały o sobie znać braki wychowawcze, jakich dopuścił się jego ojciec w sferze emocjonalnej syna. Myśliciel pisał w autobiografii, że przeszedł wówczas silne załamanie nerwowe. Jednak z pomocą przyszła mu sztuka – Mill znalazł ukojenie w poezji Wordswortha i twórczości Jeana Francoisa Marmontela. W tym czasie nawiązał także korespondencyjną przyjaźń z Augustem Comtem, francuskim myślicielem, twórcą pozytywizmu.
W 1851 r. John Stuart Mill poślubił Harriet Taylor. Stała się ona dla niego inspiracją do podjęcia prac nad poprawą sytuacji kobiet. Już w 1858 r. wybranka Milla umarła, co było spowodowane przekrwieniem płuc. Angielski myśliciel postanowił wtedy poświęcić się karierze politycznej i jeszcze intensywniej walczyć o prawa kobiet. Szybko stał się jednym z najbardziej poważanych członków Partii Liberalnej (mówi się nawet, że był jej nieformalnym liderem). W okresie od 1865 do 1868 był członkiem Izby Gmin (niższa izba parlamentu brytyjskiego). Uznaje się, że był on pierwszą osobą w rządzie Wielkiej Brytanii, która apelowała o przyznanie kobietom prawa głosu.
John Stuart Mill zmarł 8 maja 1873 r. we Francji. Zostawił po sobie niezwykle cenną spuściznę naukową, stanowiącą przez wiele lat inspirację dla późniejszych myślicieli.
Najważniejsze poglądy Johna Stuarta Milla
Z dzisiejszej perspektywy myśl Johna Stuarta Milla dzieli się na 2 okresy.
W pierwszym był on gorącym zwolennikiem utylitaryzmu (echa nauki i dokonań ojca). Kontynuował on także myśl empiryczną (wywodzącą się od Johna Locke'a i Francisa Bacona). Utylitaryzm Milla ściśle wiązał się z etyką. Twierdził on, iż każdy człowiek, czyniąc rzeczy wartościowe z perspektywy społeczeństwa, ma szansę stać się jego wartościową częścią i wnieść wiele dobra w swoje życie.
Natomiast w dziedzinie empiryzmu wyróżnił on jego trzy najważniejsze rodzaje: empiryzm genetyczny (wiedza człowieka pochodzi z doświadczenia, sądy są nabyte), empiryzm epistemologiczny (wiedza może być sprawdzana tylko poprzez doświadczenie) oraz empiryzm metodologiczny (twierdzenia naukowe można wypracować tylko dzięki uprzedniemu przeprowadzeniu doświadczeń). W późniejszej części swojego życia zwrócił się on w stronę poglądów Comte'a
John Stuart Mill znacznie przyczynił się także do rozwoju myśli politycznej. Był kontynuatorem demokratyczno-liberalnych poglądów Johna Locke'a. Dostrzegał wiele zagrożeń dla demokracji, które wywodziły się od niej samej. Przestrzegał przed „dyktaturą większości”, mogącą narodzić się na gruncie polityki (monopolizowanie władzy przez jedną z partii poprzez wpływanie na przepływ informacji) oraz ekonomii (powstawanie monopolistycznych przedsiębiorstw). Z tego względu Mill bardzo starał się, by wolności obywatelskie (np. wolność zgromadzeń) były zagwarantowane przez konstytucję. W dodatku był on bardzo gorącym orędownikiem przyznania kobietom prawa głosu, co wielokrotnie podkreślał w swoich wystąpieniach.
Najważniejsze dzieła Johna Stuarta Milla to: „Utylitaryzm” (1863), „Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii społecznej” (1848), „Poddaństwo kobiet” (1868), „O wolności” (1859).