 |
| Wasilij Pierow, Fiodor Dostojewski - portret (1872) |
Właściwie Fiodor Michajłowicz Dostojewski – powieściopisarz rosyjski, uważany za jednego z najwybitniejszych twórców prozy realistycznej na świecie.
Urodził się 30 października 1821 roku w Moskwie jako drugi syn Michała i Marii Dostojewskich, jedno z siedmiorga dzieci. Jego ojciec był ordynatorem szpitala wojskowego w biednej dzielnicy Moskwy, w otoczeniu cmentarza dla kryminalistów, przytułku dla obłąkanych i sierocińca. Mały Fiodor miał więc okazję zetknąć się z rozmaitymi środowiskami, co znalazło odzwierciedlenie w barwnym świecie przedstawionym powieści, które miał tworzyć jako dojrzały człowiek.
Ojciec Dostojewskiego zmarł w 1839 roku, dwa lata po żonie. Według legendy, został zamordowany przez chłopów ze swojego podmoskiewskiego majątku, którzy w akcie zemsty za zdeprawowanie córeczki jednego z nich skrępowali go i wlewali mu wódkę wprost do gardła aż do momentu uduszenia. Opowieść wydaje się o tyle prawdopodobna, że Michał Dostojewski słynął w całej okolicy ze swojego okrucieństwa (zarówno wobec chłopów, jak i własnej rodziny) i dalece rozpustnego trybu życia, ale oficjalne kroniki mówiły raczej o naturalnej przyczynie zgonu.
Niedługo przed śmiercią ojciec zdążył jeszcze namówić Fiodora do wstąpienia do Wojskowej Szkoły Inżynieryjnej w Petersburgu, gdzie w przyszłym pisarzu obudziły się już pasje artystyczne, podsycane lekturą dzieł Szekspira, Pascala, Victora Hugo, E.T.A Hoffmana. W 1843 roku został oficerem i zarabiał głównie przekładami sztuk Balzaka, wkrótce jednak porzucił to zajęcie, postanowiwszy tworzyć swoje utworu.
W tym czasie Dostojewski należał również do tzw. Koła Pietraszewskiego, biorąc udział w tzw. „piątkach” – spotkaniach członków, w czasie których dyskutowano na tematy filozoficzne i społeczne. Poglądy tej grupy określano jako „zapadniczelstwo” (ros. „zapad” – zachód), ponieważ krytykowała ona samodzierżawie cara oraz zacofanie gospodarcze i kulturalne Rosji w stosunku do Europy Zachodniej. 23 kwietnia 1849 roku 123 członków organizacji zostało aresztowanych przez funkcjonariuszy carskiej tajnej policji i osadzonych w Twierdzy Pietropawłowskiej. Po wielomiesięcznym śledztwie, 16 listopada 1849 roku, Komisja Sądu Wojskowego skazała Dostojewskiego i innych członków organizacji na karę śmierci. 22 grudnia 1849 roku członkowie konspiracyjnej organizacji stali już przed plutonem egzekucyjnym, gdy nadeszła wiadomość o nadzwyczajnym złagodzeniu kary – została zamieniona na cztery lata katorgi.
Dostojewski został osadzony w twierdzy w Omsku, a po czterech latach zwolniony z katorgi i wcielony do wojska, gdzie służył przez kolejne sześć lat. W akcie łaski car przywrócił mu tytuł szlachecki i rangę oficera, wkrótce potem wydano zgodę na jego powrót z zesłania. Dostojewski osiedlił się w Petersburgu, do którego dotarł 29 listopada 1859 roku.
Od stycznia 1861 roku pisarz redagował „Wremia” – pismo założone przez jego brata, Michała, zamknięte przez cenzurę dwa lata później z powodu publikacji artykułu „Prorocze pytania” Mikołaja Strachowa. W 1864 roku zmarł Michał Dostojewski oraz Maria – żona Fiodora, przywieziona przez niego do Petersburga z Omska. Dostojewski był już wówczas uznanym twórcą, ale nieustannie borykał się z problemami finansowymi związanymi z hazardem, od którego przez wiele lat nie potrafił się uwolnić (co znalazło odzwierciedlenie m.in. w noweli „Gracz”), a także z rozmaitymi problemami z publikacją kolejnych utworów.
Po wielu romansach i kilku odrzuconych oświadczynach Dostojewski ożenił się w 1867 roku ze swoją stenotypistką, Anną Grigoriewną Snitkin, sporo młodszą od siebie studentką stenografii, która wzięła w swoje ręce sprawy finansowe rodziny, doprowadziła do wydania w krótkim czasie wszystkich tekstów męża, a także troskliwie zaopiekowała się jego zdrowiem – Dostojewski od dzieciństwa cierpiał na epilepsję, której ataki nasilały się w newralgicznych momentach jego życia.
Po śmierci pisarza – 28 stycznia 1881 roku – Anna roztoczyła również skutecznie kuratelę nad prawami autorskimi do dzieł Dostojewskiego oraz ich wznowieniami.
Najważniejsze dzieła Fiodora Dostojewskiego
1846 „Biedni ludzie” (powieść epistolarna, wyd. polskie 1929)
1846 „Sobowtór: poemat petersburski”
1847 „Gospodyni”
1848 „Białe noce” (wyd. polskie 1903)
1849 „Nietoczka Niezwanowa”
1859 „Wieś Stiepańczykowo i jej mieszkańcy”
1860-62 „Wspomnienia z domu umarłych” (wyd. polskie 1897)
186 „Skrzywdzeni i poniżeni”
1864 „Notatki z podziemia” (wyd. polskie 1929)
186 „Zbrodnia i kara” (wyd. polskie 1887-88)
186 „Gracz”
1868 „Idiota” (wyd. polskie 1909)
1872 „Biesy” (wyd. polskie 1908)
1875 „Młodzik”
1876 Łagodna”
1876-77 i 1880-81 „Dziennik pisarza”
1879-80 „Bracia Karamazow” (wyd. polskie 1913)