Geografia polityczna jest jedną z nauk geograficznych, działem geografii społeczno-ekonomicznej. Zajmuje się strukturą i funkcją jednostek politycznych. Jednostki te to przede wszystkich: państwa, ale też jednostkami niższego rzędu – analizuje podział administracyjny oraz organizacje międzynarodowe skupiające wiele państw dla realizacji różnych celów.
Geografia polityczna zajmuje się też granicami państw (i jednostek niższego rzędu) oraz przestrzennym zróżnicowaniem preferencji wyborczych ludności (geografia wyborcza).
Państwo to podstawowy rodzaj organizacji terytorialnej i politycznej społeczeństw, działające w założeniu na rzecz interesów swoich mieszkańców. Cechy państwa to:
- terytorium, które posiada (zamknięte granicami),
- ludność, która to terytorium zamieszkuje, wobec której państwo (jego władze) w mniejszym lub większym stopniu stosują przymus stosowania prawa,
oraz władza państwowa – suwerenna, czyli niezależna od innych państw i organizacji ponadpaństwowych i zdolna do utrzymywania z nimi stosunków politycznych.
Terytorium państwa obejmuje jego obszar lądowy, wody terytorialne (jeśli obszar lądowy państwa styka się z brzegiem morskim), przestrzeń powietrzną (do górnej granicy atmosfery) nad lądem i morzem oraz skały pod tym terytorium (formalnie aż do środka Ziemi).
Wody terytorialne, nad którym państwo sprawuje suwerenną władzę to jego wody wewnętrzne (w Polsce m.in. części zalewów: Szczecińskiego i Wiślanego) oraz strefa morza terytorialnego, o szerokości najczęściej 12 mil morskich (22 km 224 m). W przypadku niektórych państw wyspiarskich (np. Indonezja) międzynarodowe prawo morskie wyróżnia jeszcze kategorię wód archipelagowych (pomiędzy wyspami) zaliczanych do wód terytorialnych.
Na zewnątrz morskiej granicy państwa (granicy morza terytorialnego) rozciąga się wyłączna strefa ekonomiczna. Jest to obszar międzynarodowy z pewnymi prawami ekonomicznymi zastrzeżonymi na rzecz państwa leżącego na przyległym brzegu (prawo eksploatacji zasobów żywych i nieożywionych, badań naukowych, ochrony środowiska, budowania sztucznych wysp i innych instalacji).
Obszar danego państwa nie mający łączności z główną częścią terytorium państwa nosi nazwę eksklawy (np. będąca częścią Angoli Kabinda, leżąca na brzegu Oceanu Atlantyckiego a od strony lądu otoczona przez terytorium Demokratycznej Republiki Konga). Jeśli natomiast w obrębie terytorium danego państwa leży inne państwo lub jego część nazywamy to terytorium enklawą (np. San Marino jest enklawą w obrębie terytorium Republiki Włoskiej).
Granice państwa mogą mieć charakter naturalny: brzeg morski, rzeka (linia środkowa koryta, jej położenie zmienia się, co może powodować konflikty, takie jak wojna Iraku i Iranu w latach 80.tych XX wieku o przebieg granicy na rzece Szatt al-Arab), łańcuch górski (najczęściej linia głównego działu wodnego) lub sztuczny/geometryczny (granica USA i Kanady na zachód od Wielkich Jezior, granice wielu krajów afrykańskich wykreślone przez dawnych kolonizatorów europejskich).
Państwa mają różną formę rządów (ogólnie monarchia lub republika), sposób sprawowania władzy (państwo demokratyczne lub autorytarne) i ustrój terytorialny (państwo unitarne, np. Polska, czy federacyjne, w którym kompetencje władz centralnych i regionalnych są rozgraniczone, np. USA, Niemcy, czy Indie).
Współcześnie większość państw rezygnuje z części swojej suwerenności ograniczając niektóre swoje prawa (np. do napadania na sąsiadów, czy wprowadzania i samodzielnego ustalania wysokości ceł na importowane towary) organizacjom międzynarodowym, takim jak: Organizacji Narodów Zjednoczonych, Wspólnota Europejska
