Co to jest katolicka nauka społeczna?
Katolicka nauka społeczna jest częścią składową doktryny katolicyzmu. Została wyodrębniona w 1891 r. – za jej oficjalny początek uważa się encyklikę Rerum novarum autorstwa Leona XIII. W Rerum novarum papież omawiał ówczesne zmiany społeczno-gospodarcze zachodzące w świecie, polemizował z programami ugrupowań socjalistycznych oraz bronił zasady własności prywatnej.
Należy jednak zaznaczyć, że sama myśl katolicko-społeczna występowała zawsze w historii i tradycji Kościoła. Kościół od początku swojego istnienia zabierał bowiem głos w sprawach życia społecznego i jego moralnego wymiaru oraz interesował się problemami dotyczącymi m.in. własności, wojny i pokoju, państwa. Niemniej dopiero w XIX wieku ukształtowała się katolicka nauka społeczna, rozumiana jako uporządkowana i systematyczna refleksja Kościoła dotycząca rzeczywistości społecznej oraz miejsca i roli chrześcijan w obliczu nieustannie zmieniającego się świata.
W kręgu zagadnień katolickiej nauki społecznej znajdują się zatem kwestie życia społecznego (np. rodzina), ekonomicznego (np. życie zawodowe) i politycznego (np. państwo). Dyscyplina ta nie zajmuje się natomiast formułowaniem konkretnych ideałów ustrojowych. Główny nacisk kładzie bowiem na godność osoby ludzkiej i na konieczność przestrzegania podstawowych zasad społecznych: zasady personalizmu, zasady dobra wspólnego, zasady powszechnego przeznaczenia dóbr ziemskich, zasady pomocności oraz zasady solidarności. Katolicka nauka społeczna wskazuje także na sposoby działania, które mają prowadzić do rozwiązania aktualnych problemów życia społecznego.
Katolicka nauka społeczna jest dyscypliną teologiczną, co oznacza, że odwołuje się nie tylko do poznania rozumowego i doświadczenia życiowego, ale również do objawienia chrześcijańskiego. Treść nauczania katolickiej nauki społecznej opiera się zatem na chrześcijańskiej wizji człowieka, społeczeństwa i całej ludzkości.
Kościół o prawach człowieka
W katolickiej nauce społecznej za podstawę praw człowieka uznawana jest godność każdej osoby ludzkiej. Ponieważ godność ta została człowiekowi darowana przez Boga, to ostateczne źródło praw człowieka nie znajduje się w woli państwa czy władz publicznych, ale w samej istocie ludzkiej i w Bogu jako Stwórcy. Tym samym prawa człowieka postrzegane są przez Kościół jako powszechne, nienaruszalne i niezbywalne.
W świetle nauczania Kościoła katolickiego jednym z praw człowieka jest prawo do wolności religijnej. Zgodnie ze słowami Jana Pawła II jego poszanowanie jest wyrazem „prawdziwego postępu człowieka w każdym ustroju, społeczeństwie, systemie czy środowisku” (encyklika Redemptor hominis). Kościół popiera i broni praw człowieka przez nauczanie, wychowanie i praktyczną działalność, np. charytatywną, oświatową, dyplomatyczną.
Kościół wobec wojny
Kościół definitywnie odrzuca wojnę jako czynnik rozwoju i postępu historii; potępia „okrucieństwo wojny”; nazywa ją „nieszczęściem” i podkreśla, że wojna nie może być nigdy odpowiednim sposobem rozwiązywania problemów międzynarodowych. Wskazuje również, że wojna rodzi nowe, poważniejsze konflikty i „zawsze jest porażką ludzkości” (Jan Paweł II, Przemówienie do Korpusu Dyplomatycznego).
Równocześnie Kościół katolicki podkreśla, że w przypadku zbrojnej napaści państwo ma prawo i obowiązek zorganizować obronę (tzw. obrona konieczna). Krytykuje natomiast wyścig zbrojeń między państwami i politykę zastraszania bronią nuklearną. Otwarcie potępia także wszelkie akty terroryzmu.
Wartości społeczne według Kościoła
Nauka społeczna Kościoła, oprócz zasad, które powinny prowadzić do budowania społeczeństwa godnego człowieka, ukazuje również podstawowe wartości. Należą do nich: prawda, wolność i sprawiedliwość oraz miłość, z której wszystkie pozostałe wypływają i czerpią moc do rozwoju.
Wartość pracy według Kościoła
Kościół, mówiąc o pracy, odwołuje się do fragmentu Księgi Rodzaju, w którym Bóg zachęca człowieka do uprawiania ziemi (por. Rdz 2,5-6) i powierza pierwszej ludzkiej parze zadanie czynienia sobie ziemi poddaną oraz panowania nad wszelkim żywym stworzeniem (por. Rdz 1,28). Praca jawi się zatem jako coś, co należy do pierwotnej kondycji człowieka i poprzedza jego upadek; nie jest ani karą ani przekleństwem.
W nauczaniu Kościoła praca jest podstawowym prawem i dobrem człowieka, ale także obowiązkiem – obowiązkiem wobec Boga i wobec bliźniego. Wszyscy ludzie są bowiem spadkobiercami pracy poprzednich pokoleń i równocześnie budowniczymi przyszłości swoich potomków. Praca jest zatem konieczna nie tylko do utrzymania siebie i własnej rodziny, ale również do budowania dobra wspólnego ludzkości.
W tej całej „gloryfikacji pracy” Kościół przypomina, że świąteczny odpoczynek jest prawem każdego człowieka. Zadaniem władz publicznych jest czuwanie, aby obywatele nie zostali tego czasu pozbawieni. Ponadto katolicka nauka społeczna głosi, że pracę należy szanować, ale nie wolno ulegać pokusie ubóstwiania jej. Nie jest ona bowiem źródłem życia i celem człowieka; tym źródłem i celem jest wyłącznie Bóg.
