Wielki Post to czas pokuty i nawrócenia, przygotowujący wiernych do godnego przeżycia pamiątki Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, czyli innymi słowy do świąt Wielkanocnych. Trwa 40 dni - od Środy Popielcowej do początku liturgii Mszy Wieczerzy Pańskiej sprawowanej w Wielki Czwartek (Msza Wieczerzy Pańskiej należy już do Triduum Paschalnego). Należy pamiętać, że w Środę Popielcową obowiązuje post ścisły.
Wielki Post - historia
Historia postu przed świętem Zmartwychwstania Pańskiego sięga już II w. – m.in. Tertulian i św. Ireneusz wspominają w swoich pismach o poście 40-godzinnym, obowiązującym zatem w Wielki Piątek i w Wielką Sobotę. W III wieku Wielki Post trwał tydzień, a na początku IV w. liczył już czterdzieści dni. Nie był to jednak „dzisiejszy” Wielki Post, ponieważ w owych 40 dniach mieściły się niedziele, które – zgodnie ze zwyczajem chrześcijańskim – nie powinny i nie mogą być dniami pokutnymi. Stąd w VII wieku dokonano kolejnej reformy i Wielki Post rozpoczynał się od Środy Popielcowej, tak jak ma to miejsce w dzisiejszych czasach.
Wielki Post - rozważania
Tematy rozważane w czasie Wielkiego Postu to przede wszystkim pokuta i nawrócenie (zwłaszcza w dni powszednie pierwszych czterech tygodni Wielkiego Postu), chrzest (szczególnie w niedziele) i męka Pańska (Niedziela Palmowa i dwa ostatnie tygodnie).
Charakterystyka obrzędów w czasie Wielkiego Postu
Charakterystyczna dla tego okresu jest uboższa, wyciszona liturgia. Z obrzędów Mszy świętej znika uroczysty hymn Chwała na wysokości Bogu (jest śpiewany jedynie w czasie przypadających w Wielkim Poście uroczystości, np. św. Józefa – 19 marca czy Zwiastowania Pańskiego – 25 marca) oraz radosna aklamacja Alleluja (zastępuje ją aklamacja Chwała Tobie, Królu wieków albo Chwała Tobie, Słowo Boże). Obowiązuje fioletowy kolor szat liturgicznych, czyli kolor pokutny. Zakazane jest przyozdabianie ołtarza kwiatami, zaś gra na instrumentach dozwolona jest jedynie w kilku sytuacji, tj. w celu podtrzymania śpiewu wiernych, przy wystawieniu Najświętszego Sakramentu, w czasie nabożeństw pozaliturgicznych, oraz w święta i uroczystości. Rzadko biją także kościelne dzwony.
Wielki Post - zalecenia dla wiernych
Wierni nie powinni w okresie Wielkiego Postu uczestniczyć w zabawach i dyskotekach. Zalecany jest natomiast udział w nabożeństwach Gorzkich Żali (w niedziele) oraz w nabożeństwach Drogi Krzyżowej (piątki). Organizowane są zwykle kilkudniowe rekolekcje, które mają pomóc w owocnym przeżyciu tego czasu. W soboty natomiast nie obchodzi się wspomnienia Najświętszej Maryi Panny.
IV niedziela Wielkiego Postu
Wyjątkowym dniem w okresie Wielkiego Postu jest jego IV Niedziela, zwana Laetare (z łac. radować się). Wówczas nie obowiązują powyżej wymienione ograniczenia i można ozdobić ołtarz kwiatami, grać na organach bez ograniczeń, a także użyć szat liturgicznych koloru różowego. Jest to bowiem dzień radości z powodu zbliżającej się Paschy.
Natomiast od V Niedzieli Wielkiego Postu w polskich kościołach zakrywa się krzyże (do zakończenia liturgii Męki Pańskiej w Wielki Piątek) oraz obrazy (do rozpoczęcia Wigilii Paschalnej).
Wielki Post - odpust zupełny
W piątki Wielkiego Postu za odmówienie po komunii modlitwy Oto ja, o dobry i najsłodszy Jezu przed wizerunkiem Ukrzyżowanego Jezusa otrzymuje się odpust zupełny.