Jakie jest znaczenie słowa wigilia? Czym ten dzień jest w Kościele katolickim? Jaka jest jego historia i znaczenie? Jakie są najpopularniejsze polskie tradycje wigilijne? Przeczytaj nasz tekst!
Czym jest wigilia?
Wigilią (łac. vigilare - czuwać, być czujnym) w Kościele katolickim określa się dzień poprzedzający większe święto. W roku liturgicznym do najważniejszych wigilii należą:
- Wigilia Paschalna (poprzedzająca Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego Wigilia Bożego) oraz
- Wigilia Bożego Narodzenia (poprzedzająca Uroczystość Narodzenia Pańskiego).
Należy przy tym pamiętać, że Wigilia Bożego Narodzenia nie jest sama w sobie świętem.
Historia obchodów Wigilii Bożego Narodzenia
O obchodach Wigilii Bożego Narodzenia można mówić od VI w. (samą uroczystość Bożego Narodzenia wprowadzono do kalendarza świąt kościelnych zaledwie dwieście lat wcześniej). Zajmuje ona szczególne miejsce w roku liturgicznym – dzień Wigilii kończy bowiem Adwent i rozpoczyna Okres Narodzenia Pańskiego. W Kościele rzymskokatolickim obchodzona jest 24 grudnia, natomiast na obszarze wschodniego chrześcijaństwa, utrzymującego kalendarz juliański, obchodzi się ją 6 stycznia (według kalendarza gregoriańskiego).
Obchody Wigilii Bożego Narodzenia koncentrują się wokół tzw. wieczerzy wigilijnej, której genezy można się dopatrywać w starochrześcijańskiej tradycji wspólnego spożywania posiłku, zwanego agape (gr. miłość). W Polsce weszła na stałe do tradycji dopiero w XVIII w.
Do 2003 r. obowiązywała w tym dniu wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych. Obecnie post jest zalecany, ale nie nakazany. Wieczerzę Wigilijną nazywa się także: Wilią, Postnikiem, Bożym Obiadem, po staropolsku – Godami, a na wschodzie Kutia – od głównej potrawy.
Polskie tradycje wigilijne
W wieczór wigilijny, po pojawieniu się tzw. pierwszej gwiazdki na niebie (symbolizującej Gwiazdę Betlejemską, czyli znak narodziny Chrystusa), Polacy zasiadają razem z najbliższymi przy stole i biorą udział w uroczystej uczcie, która poprzedzona jest modlitwą prowadzoną przez ojca rodziny (lub najstarszego jej członka) oraz odczytaniem fragmentów Pisma Świętego, mówiących o narodzinach Jezusa (z Ewangelii św. Łukasza lub Ewangelii św. Mateusza).
Następnie ma miejsce dzielenie się opłatkiem i składanie życzeń.
Stół, do którego zasiada rodzina, powinien być nakryty białym obrusem. Pod obrusem kładzie się sianko – jest to nawiązanie do stajenki betlejemskiej. Na środku stołu zapala się z kolei świecę, która symbolizuje Chrystusa, światłość świata (J 8,12). Należy także pamiętać o dodatkowym nakryciu dla zbłąkanego wędrowca – puste miejsce przy stole jest zatem wyrazem solidarności z ludźmi przeżywającymi święta samotnie i gotowością przyjęcia niespodziewanego gościa na wieczerzę wigilijną.
Wieczerza wigilijna w większości polskich domów składa się z 12 potraw – ich liczba stanowi odniesienie do 12 apostołów spożywających z Jezusem Ostatnią Wieczerzę. Do najbardziej znanych należą: barszcz z uszkami, ryby (ze szczególnym uwzględnieniem karpia oraz śledzi), kapusta z grochem bądź z grzybami, pierogi, kompot z suszonych owoców, zupa migdałowa, sałatka jarzynowa, dania i desery z makiem, pierniki oraz kutia. Każdej potrawy należy podczas kolacji spróbować, gdyż ma to zapewnić szczęście przez cały rok.
Po skończonej wieczerzy wigilijnej jest czas na wzajemne obdarowywanie się świątecznymi prezentami oraz na śpiewanie kolęd. Część rodzin wybiera się o północy na tzw. pasterkę, czyli uroczystą Mszę św. o północy. Pasterka należy już do obchodów Uroczystości Bożego Narodzenia i stanowi pamiątkę przybycia pasterzy do Betlejem, do nowonarodzonego Jezusa (Łk 2, 15-20).
Dawniej wierzono, że „Jaka Wigilia, taki cały rok” (zgodnie z tradycją ludową Wigilia kończyła stary i jednocześnie rozpoczynała nowy rok). Dlatego ważne było, aby spędzić ten dzień w zgodzie, życzliwości i miłej atmosferze. Wszelkie urazy powinny być wybaczone, tak aby następne 12 miesięcy można było przeżyć w pokoju.
Wigilia w polskiej obyczajowości jest świętem bardzo rodzinnym. Podobnie jak w naszym kraju obchodzi się ją na Litwie, w Czechach, na Słowacji, na Białorusi oraz na Ukrainie wśród katolików łacińskich. Nieznany poza Polską (z wyjątkiem Litwy) jest zwyczaj łamania się opłatkiem.