Ołtarzem (łac. altare – stół) nazywa się miejsce składania ofiar rytualnych znane we wszystkich religiach. Pierwsze ołtarze chrześcijańskie miały postać drewnianego stołu, ponieważ Eucharystię sprawowano początkowo w domach. W czasie prześladowań, kiedy Msze św. były celebrowane w katakumbach, jako ołtarze służyły tumby (nagrobki) z prochami męczennika. Dopiero w IV w. pojawiły się ołtarze z elementami dekoracyjnymi. Umieszczano pod nimi relikwie męczenników lub innych świętych – tradycja ta zachowała się do dziś.
Współcześnie ołtarz umieszczany jest w obrębie prezbiterium. Jest najważniejszym, centralnym punktem każdej świątyni; jest symbolem Chrystusa i znakiem Bożej obecności. Na ołtarzu kapłan sprawuje Ofiarę eucharystyczną, tzn. uobecnia się ofiara krzyżowa, w której Jezus wydał się dla odkupienia całej ludzkości.
Kamienną płytę ołtarza nazywa się mensą. Nawiązuje ona do Jezusa Chrystusa-Zbawiciela jako „kamienia węgielnego” (Mt 21,42; 1 Kor 3,14; Ef 2,20) oraz do Chrystusa jako skały, z której Mojżesz wyprowadził wodę na pustyni (Wj 17,6; 1 Kor 10,4). Żeby na ołtarzu mogła być składana ofiara, musi on zostać wcześniej poświęcony tj. namaszczony przez biskupa olejem krzyżma. Obrzęd ten został wprowadzony w połowie IV w.
Ze względu jego szczególne znaczenie ołtarza i świętość, należy mu oddawać najgłębsza cześć. Jej przejawem jest zwyczaj nakrywania ołtarza przynajmniej jednym obrusem; ukłon celebransa wraz z asystą po przyjściu do ołtarza i przed odejściem od niego; ucałowanie go przez kapłana i diakona oraz okadzenie w wypadku, gdy liturgia ma charakter uroczysty. Do objawów czci należy również zdobienie ołtarza kwiatami, a także świecami ustawionymi na artystycznie wykonanych lichtarzach. Ołtarz jest całkowicie wyłączony z użytku świeckiego i nie wolno używać go w innym celu jak do liturgii,.
Odnowiona po Soborze Watykańskim II liturgia w Kościele katolickim przewiduje tylko jeden ołtarz w kościele. Dawniej wyróżniano bowiem ołtarz główny oraz ołtarze boczne rozmieszczone w kaplicach i nawach. Dzisiaj z tych drugich już się nie korzysta. Istnieją natomiast ołtarze przenośne.