Nie istnieje określony podział między poszczególnymi epokami, są to zawsze granice umowne. Pomiędzy średniowieczem a czasami nowożytnymi wyznaczały ją wielkie wydarzenia historyczne, takie jak np. Odkrycie Ameryki przez Kolumba w roku 1492.
Do dat symbolicznych, określających przełomowe okresy w dziejach, należą również: rok 1450 – wynalezienie ruchomej czcionki przez Gutenberga; rok 1453 – zdobycie przez Turków Osmańskich Konstantynopola; rok 1517 – wystąpienie Marcina Lutra, które dało początek sporu, który w ciągu jednego pokolenia doprowadził do rozłamu w zachodnim chrześcijaństwie.
Świadomość zmian, jakie w tym okresie zachodziły we wszystkich obszarach ludzkiej aktywności – nauce, technice, sztuce, gospodarce oraz polityce sprawiła, iż ludność ówczesnej Europy sama uznała się za protoplastów nowej epoki – epoki nowożytnej. Nowożytność miała zrodzić się w łonie średniowiecza – okres między połową XV, a początkiem XVI wieku.
Pomimo, iż trudnością jest określenie renesansu w ramach czasowych, to już wskazanie ojczyzny nowej epoki nie stwarza większych problemów – Włochy. Tylko w Italii w XV w. nastąpił całkowity, dojrzały rozwój zjawisk nowej epoki. W pozostałych krajach europejskich apogeum renesansu przypada na pierwszą połowę XVI w., a w Polsce na drugie i trzecie ćwierćwiecze.
Do czynników, które wpłynęły na pierwszeństwo Włoch, należało między innymi bliskość Bizancjum. Na początku XV w. z wcześniejszego Cesarstwa pozostał jedynie Konstantynopol, Saloniki z niewielkim obszarem oraz terytorium na Peloponezie. W tym właśnie okresie pod zwierzchnictwo tureckie przejdą obszary słowiańskie na Bałkanach, w roku 1430 podadzą się Saloniki. Jedynie stolica Cesarstwa Wschodniego przedłuży swoją istnienie – zaledwie o trzy lata poza połowę XV wieku.
Europa na przełomie XV i XVI w. nie stanowiła cywilizacyjnej jedności. Poszczególne tereny różniły się miedzy sobą pod względem rozwoju kulturalnego, społecznego oraz ekonomicznego. W chwili, gdy renesans osiągnął swoją dojrzałą formę we Włoszech, na północ od Alp panowała wciąż sztuka gotycka należąca do średniowiecza. Miasta włoskie, a zaraz za nimi niderlandzkie, francuskie i niemieckie wkroczyły w okres nowożytnych, wczesnokapitalistycznych przemian gospodarczych.
Na obszarze Niderlandów od XVI w. uformował się osobny typ kultury renesansowej – renesans północny. Do najważniejszych postaci należał – Erazm z Rotterdamu, jeden z najwybitniejszych teologów z tego okresu. Był on typowym humanistą renesansowym północnej Europy.
Na tereny Niemiec humanizm oraz sztuka renesansowa dotarły z Włoch później niż do pozostałych krajów starego kontynentu. Obszary Niemiec stały się w epoce odrodzenia miejscem narodzin najstarszego i największego nurtu reformacji – luteranizmu. Natomiast do głównych przedstawicieli humanizmu w Niemczech, jeszcze przed wystąpieniem Lutra należeli – Konrad Celtis oraz Johannes Reuchlin.
Natomiast Hiszpania w epoce nowożytnej znacznie różniła się od reszty państw na kontynencie europejskim. Pomimo, iż nie posiadała znaczących przedstawicieli humanizmu, to inny istotny kierunek XVI w. miał na tych obszarach największe wpływy – kontrreformacja.
W Polsce natomiast rozkwit renesansu przypada na XVI wiek. Był to tzw. okres prerenesasowy, współtworzony przez dyplomatów z dworu Jagiellonów. Do Polski przybywali też znani poeci oraz myśliciele jak np. z Włoch – Filip Kallimach, czy też z Niemiec – Konrad Celtis. Zaszczepili oni na grunt polski nowy styl życia oraz renesansową literaturę.
W epoce nowożytnej ciekawi świata, przedsiębiorczy i przy tym również bezwzględni w realizacji swoich celów europejczycy, zetknęli się z innymi niż ich własna cywilizacja. Niektóre z nich zostały przez mieszkańców starego kontynentu zniszczone – prekolumbijskie cywilizacje Ameryki, a inne wykorzystać do własnych celów – cywilizacje azjatyckie.