U podstaw wojen polsko – szwedzkich leżała walka o dominium maris Baltici. Obydwa państwa dążyły do opanowania handlu morskiego na Bałtyku. Stosunki między dwoma krajami uległy poprawie w okresie panowania w Szwecji Jana III Wazy, którego żoną była Katarzyna Jagiellonka.
Zygmunt III Waza i jego walka o tron
Polskę oraz Szwecję przez krótki okres czasu łączyła unia personalna – Zygmunt III Waza od roku 1587 był królem polskim, a od roku 1592 również królem szwedzkim. Taki stan rzeczy utrzymał się aż do wybuchu buntu poddanych szwedzkich, a ostatecznie detronizacji Zygmunta III Wazy w roku 1599. Dążenia tego ostatniego do odzyskania tronu stały się siłą napędową wojen Rzeczpospolitej ze Szwecją w I połowie XVII wieku.
Podstawowe informacje o konflikcie
Wojna ta trwała z przerwami w latach 1600–1629.
Strony konfliktu reprezentowali: monarcha polski, a po stronie szwedzkiej kolejno dwóch królów – Karol IX oraz Gustaw II Adolf.
Ostatecznie wojnę zakończył rozejm w Altamarku w roku 1629. Jego postanowienia zostały jednak anulowane już w roku 1635 – rozejm w Sztumskiej Wsi.
Słabość Rzeczpospolitej
Wojna ta wykazała słabość Rzeczpospolitej – nieumiejętność wykorzystywania zwycięstw, głównie z powodu niezdolności utrzymania przez dłuższy czas zawodowej armii. Strona polska utraciła ostatecznie Inflanty – porażka w walce o dominium maris Baltici, zahamowanie eksportu polskiego zboża.
Natomiast w wojnie ze Szwecją w II połowie XVII antagonistami byli król polski Jan Kazimierz Waza, a po stronie szwedzkiej król Karol X Gustaw. Szwecja dążyła wówczas do podporządkowania osłabionej Rzeczpospolitej. Dążyła ponadto do utworzenia z Bałtyku morza szwedzkiego.
Chęć powstrzymania Rosji
Dodatkowo do przyczyn wybuchu kolejnego konfliktu zbrojnego między Polską a Szwecją należy zaliczyć chęć powstrzymania postępów Rosji w prowadzonej z Rzeczpospolitą wojnie. Strona szwedzka obawiała się bowiem zbytniego wzrostu potęgi rosyjskiej.
Poza tym dochodziły do tego również kwestie dynastyczne. Polska linia Wazów wciąż formalnie zgłaszała pretensje do tronu szwedzkiego. Jednocześnie antykrólewska opozycja magnacka chciała odzyskać dzięki Szwecji utracone w wojnie z Rosją terytoria. Liczyła również na pomoc monarchy szwedzkiego w walce z Kozakami.