Okres międzywojenny - historia (w Europie, w Polsce)

I wojna światowa była jednym z najważniejszych konfliktów w historii ludzkości, doprowadzając do całkowitej zmiany układu sił w Europie, a przez to na świecie. Należy pamiętać, że tak ogromne zaburzenia w równowadze nie mogły być rozwiązane w kilka tygodni, miesięcy, a nawet lat. Stąd też okres dwudziestolecia międzywojennego charakteryzuje się dużym rozchwianiem i niestabilnością.

Generalnie można przyjąć, że dwudziestolecie międzywojenne składało się z trzech kilkuletnich okresów, które znacznie się od siebie różniły. Pierwszym z nich są lata bezpośrednio po wojnie (1918 – 1922),  lata trudnej odbudowy ze zniszczeń wojennych, jak również ciągle trwających walk w Europie Wschodniej. Jest to okres kształtowania się granic nowych państw, powstałych na gruzach starych monarchii, stąd też liczne konflikty graniczne i polityczne, jak również seria wojen lokalnych. Dużo niepokoju wzbudzała również ideologia komunistyczna, której zwolennicy starali się przejąć władzę na terenie Węgrzech, Niemiec i Rosji. Ostatecznie udało im się to jedynie w tym ostatnim kraju.

Od roku 1922 rozpoczął się okres względnej stabilizacji społecznej. Powoli wygasały konflikty pomiędzy nowymi państwami, weszły także w życie ustalenia traktatów pokojowych. Wzmożona odbudowa zniszczeń powojennych spowodowała rozwój gospodarki. Jednocześnie zaś w młodych państwach europejskich doszło do interesującego zjawiska nieufności wobec demokracji. Polityka demokratyczna w młodych państwach była prowadzona zwykle bardzo chaotycznie, często dochodziło do zmian w rządzie i upadków kolejnych władz. Stąd też w wielu krajach Europy do władzy doszli różnego rodzaju przywódcy, którzy mniej lub bardziej ograniczali demokrację i przejmowali realną władzę. Do takiego zjawiska doszło m.in. na Węgrzech, w Polsce, na Litwie, we Włoszech, Turcji i Związku Radzieckim. Systemy owej władzy prezentowały różny stopień kontroli nad społeczeństwem i stosunku do opozycji – od dosyć liberalnego autorytaryzmu po włoski faszyzm, jednakże można ogólnie przyjąć, że zjawisko rządów silnej jednostki było w międzywojennej Europie traktowane jako coś normalnego. W Polsce do przejęcia władzy przez siły autorytarne doszło w wyniku zamachu stanu, znanego jako przewrót majowy, w roku 1926, kiedy to rządy w państwie uchwycił Józef Piłsudski.

Rozpoczęcie się Wielkiego Kryzysu w roku 1929 kończy okres pomyślności i rozbudowy, a Europa po raz kolejny pogrążyła się w głębokiej destabilizacji. Trwający 4 lata kryzys znacząco podkopał autorytet rządzących, jak również umożliwił przejęcie władzy w Niemczech przez radykalną grupę narodowych socjalistów, z Adolfem Hitlerem na czele. Lata 1933 – 1939 to okres eskalacji napięcia w Europie, kiedy to większość polityków przeczuwała zbliżający się konflikt. Stąd też powolne formowanie się nowych sojuszy, Anglii, Francji i Polski z jednej strony, a Niemiec i Włoch z drugiej. Na horyzoncie coraz widoczniej majaczyło widmo rosnącego w siłę Związku Radzieckiego, którego przywódca, Józef Stalin, szykował się do poniesienia kolejnej fali rewolucji. Szerokim echem odbiła się w Europie wojna domowa w Hiszpanii (1936 – 1939), która stanowiła próbę sił dla wielu sił interwencyjnych. Wreszcie od roku 1937 widać coraz wyraźniejsze dążenie Niemiec do konfliktu, mającego zrewidować postanowienia traktatu wersalskiego. Początkowa polityka ustępstw wobec nazistów i pozwolenie na zajęcie Austrii i Czechosłowacji (1938) nie zapobiegła wybuchowi wojny, a jedynie go odwlekła. W końcu stało się jasne, że wojna jest nieunikniona. 1 września 1939 roku lokalny konflikt z Polską spowodował uruchomienie nowej siatki sojuszy i wybuch kolejnej wojny światowej.