Kult maryjny narodził się wraz z chrześcijaństwem i rozwijał się na przestrzeni wieków, podobnie jak kult samego Chrystusa. Są one zresztą ze sobą ściśle powiązane, co podkreśla Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen Gentium”: gdy Matka czci doznaje, to poznaje się, kocha i wielbi w sposób należyty i zachowuje się przykazania Syna (KK 66). Kościół legitymizuje zatem i zachęca do oddawania czci Matce Bożej, przy czym samo pojęcie „kult” w odniesieniu do Maryi należy rozumieć w sensie szerokim; część oddawana Matce Bożej nie stanowi rzeczywistości autonomicznej. W ścisłym bowiem zakresie „kult” należy się tylko Bogu. Aby ten fakt podkreślić, Sobór Trydencki w XVI w. wprowadził rozgraniczenie między czcią oddawaną wyłącznie Bogu (latria) i kultem, a w zasadzie szacunkiem, jakim należy obdarzać obrazy i relikwie (dulia). Kult Maryjny należy do tej drugiej kategorii, ale jest nazywany hiperdulia (uwielbienie doskonałe), gdyż jest szczególną odmianą kultu świętych.
Papież Paweł VI w adhortacji apostolskiej Marialis cultus podkreślił także, że celem ostatecznym kultu maryjnego jest nic innego jak uwielbienie samego Boga. Może on przybierać trzy różne formy: kultu liturgicznego, uznanych i zorganizowanych przez Kościół nabożeństw Maryjnych oraz spontanicznej pobożności ludowej. Ostatnia odmiana jest szczególnie popularna w naszym kraju.
Kult Maryjny zaczął gwałtownie wzrastać od 431 r., czyli od Soboru Efeskiego, kiedy to został wprowadzony pierwszy dogmat maryjny – „O Bożym Macierzyństwie Maryi”. Od tego czasu Maryja jest oficjalnie nazywana Bożą Rodzicielką (Theotokos). Z kolei sam Efez (Azja Mniejsza) miał być najstarszym znanym ośrodkiem kultu maryjnego.
Z kultem Maryjnym można spotkać się także w Kościele prawosławnym, odrzucony został natomiast przez wspólnoty protestanckie (gdyż nie uznają one kultu świętych, kierując się zasadą Soli Deo gloria, czyli „Tylko Bogu chwała”). Ponadto Maria z Nazaretu jest jedną z najbardziej szanowanych kobiet w islamie.
Do czasów Soboru Watykańskiego II obok teologii istniała mariologia jako nauka o Maryi. Obecne mariologia wchodzi w skład teologii dogmatycznej.
Elementy kultu maryjnego
1) odprawianie nabożeństw ku czci Matki Boskiej, do których należą: Godzinki o niepokalanym poczęciu Najświętszej Maryi Panny, nabożeństwa majowe, nabożeństwa czerwcowe, roraty;
2) modlitwa różańcowa oraz modlitwy maryjne (najstarszą jest Pod Twoją Obronę – pochodzi z III w.)
3) kult obrazów i wizerunków Maryi, w tym ich peregrynacje (obnoszenie) i koronacje;
4) pielgrzymki do sanktuariów maryjnych;
5) tradycja soboty jako szczególnego dnia poświęconego Matce Najświętszej;
6) uroczystości, święta i wspomnienia maryjne;
7) kult Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny;
8) hymny i pieśni pochwalne.