Protisty to najprostsze organizmy eukariotyczne. Stanowią sztuczną jednostkę systematyczną niejednorodną pod względem budowy i pochodzenia. Należą tu :
• protisty zwierzęce, czyli pierwotniaki, które dawniej zaliczane były do zwierząt;
• protisty roślinopodobne, z których większość stanowią glony zaliczane dawniej do roślin;
• protisty grzybopochodne, czyli śluzorośla zaliczane dawniej do grzybów;
Wśród protistów spotykamy zarówno organizmy autotroficzne jak i heterotroficzne – drapieżne, saprofityczne i pasożytnicze. Protisty występują główne w wodzie, niektóre żyją we wnętrzu innych organizmów i w wilgotnej glebie.
Formy organizacji ciała:
1. jednokomórkowce:
• pełzaki – mają cienką błonę komórkową dzięki czemu przyjmują rozmaite kształty, poruszają się za pomocą tworzonych wypustek cytoplazmatycznych czyli nibynóżek (pseudopodiów) ;
• wiciowce – mają określony stały kształt, dzięki „usztywnieniu” powierzchni ciała (poprzez pofałdowanie błony, obecność pęcherzyków lub pancerzyków), posiadają wici (z przodu, z boku lub z tyłu ciała) lub rzęski, czyli krótsze od wici wypustki pokrywające całą powierzchnię ciała;
• formy nieruchliwe najczęściej okryte sztywnym pancerzykiem (lub bez pancerzyka);
2. komórczaki (z wieloma jądrami);
3. organizmy wielokomórkowe zbudowane z plechy, czyli ciała nie zróżnicowanego na tkanki; wyróżniamy następujące rodzaje plechy:
• nitkowata;
• plektenchymatyczna – powstaje ze zrośnięcia nitek;
• tzw. tkankowa – zróżnicowana grupa komórek (nie mylić z typowymi tkankami);
Przegląd protistów
Najważniejsze linie rozwojowe protistów to:
1. Stremnopile przyjmują zróżnicowane formy (od jednokomórkowych do wielokomórkowych plech tkankowych). Wspólną cechą stremnopili uwicionych są dwie nierówne wici, z których jedna ma mastygonemy (rurkowate włoski). Formy samożywne posiadają chlorofil a i c oraz fukoksantynę. Materiałem zapasowym jest laminaryna, glikogen lub mannitol. W tej grupie wyróżniamy:
• Złotowiciowce – jednokomórkowe protisty (pełzaki, wiciowce i formy kolonijne) wód słodkich;
• Okrzemki – jednokomórkowe protisty wód słodkich i słonych, które posiadają wysycone krzemionką skorupki (specyficzna ściana komórkowa) składające się z wieczka i denka; otrzymuje się z nich ziemię okrzemkową;
 |
| Okrzemki |
• Brunatnice – wielokomórkowe protisty o plechach zróżnicowanych na część łodygokształtną, liściokształtną i korzeniokształtną, przez co przypominają rośliny; posiadają zróżnicowane grupy komórek tzw. pseudotkanki; przedstawicielami są m.in.: morszczyn (Fucus) i listownica (Laminaria);
 |
| Morszczyn (Fucus) |
2. Alweolaty – jednokomórkowe protisty posiadające pellikulę z alweolami (system pęcherzyków i komór). W tej grupie wyróżniamy:
• Sporowce to wyspecjalizowane pasożyty wywołujące choroby u zwierząt i ludzi. Przechodzą złożony cykl rozwojowy (często ze zmianą żywiciela). Są to w większości jednokomórkowce, które dzielą się na zasadzie schizogonii (wielokrotny podział jądra, po którym następuje podział cytoplazmy), Przedstawicielem sporowców jest zarodziec malarii (Plasmodium), który pasożytujące w czerwonych krwinkach człowieka wywołuje chorobę zwaną malarią, przenoszony jest prze komara widliszka.
 |
|
Zarodziec malari/ComputerHotline (10.07.2005)/commons.wikimedia.org |
• Orzęski to najbardziej wyspecjalizowana grupa alweolatów, w której wyróżnić możemy przód i tył ciała oraz stronę grzbietową i brzuszną. Posiadają aparat rzęskowy pokrywający ich ciało, w którym wyróżniamy cystosom (komórkowy otwór gębowy) i cytopyge (komórkowy otwór odbytowy). Mają aparat jądrowy, który jest zróżnicowany na makronukleus i mikronukleus. U orzęsków występuje skomplikowany proces płciowy (koniugacja) polegający na wymianie materiału genetycznego pomiędzy dwoma osobnikami. Odżywiają się na zasadzie pinocytozy i endocytozy. Rozmnażają przez podział poprzeczny. Przedstawicielami są m.in. pantofelek (Paramecium), wirczyk (Vorticella) i trąbik (Stentor).
 |
|
Pantofelek (Paramecium aurelia)/Barfooz (10.10.2003)/commons.wikimedia.org |
• Tobołki (bruzdnice) to jednokomórkowe samożywne protisty (posiadają chlorofil a i c) żyjące w wodach słonych i słodkich. Pod błoną komórkową często posiadają pancerzyk z dwiema bruzdami, w których znajdują się wici. Przedstawicielami są m.in. Peridinium i Ceratium.
3. Euglenoza to jednokomórkowe uwicione protisty. Ich ciało poryte jest pellikulą wzmocnioną włóknami białkowymi. Poruszają się za pomocą wici, które wyrastają z tzw. ampułki. W tej grupie wyróżniamy:
• Eugleniny to protisty słodkowodne, które posiadają chlorofil a i b, są więc samożywne. Część z nich jest miksotroficzna, tzn. że przy braku światła może przechodzić na heterotrofizm. Posiadają plamkę oczną i dwie wici (jedną długą a drugą krótką). Przedstawicielem jest Euglena.
 |
| Euglena zielona/Lokal Profi/(07.07.2006)/commons.wikimedia.org |
• Świdrowce to w większości pasożyty roślin, zwierząt i człowieka. Posiadają jedną wić (rzadziej dwie) zakotwiczone w kinetosomie. Wywołują u ludzi śpiączkę afrykańską i chorobę Chagasa, a u zwierząt naganę (choroba bydła).
 |
| Świdrowiec gambijski |
4. Sarkodowce to sztuczna jednostka systematyczna obejmująca protisty o nieustalonym pokrewieństwie. W tej grupie wyróżniamy:
• Ameby to jednokomórkowe protisty, które poruszają się zazwyczaj za pomocą nibynóżek. Najczęściej są nagie, niektórzy przedstawiciele posiadają skorupki z otworem dla nibynóżek. Przedstawicielami są: niegroźny dla człowieka pełzak okrężnicy (Entamoeba coli) oraz pełzak czerwonki (Entamoeba histolica), wywołujący czerwonkę amebową.
• Otwornice to jednokomórkowe najczęściej morskie protisty wolnożyjące. Posiadają wapienne skorupki z otworami, przez które wysuwają nibynóżki.
 |
| Quinqueloculina - przedstawiciel otwornic |
• Śluzorośla to protisty, które przystosowały się do życia na lądzie (wilgotna gleba, pnie drzew). Posiadają śluźnię – wielojądrową bezkształtną masę protoplazmy pełznącą po podłożu. Wytwarzają zarodniki.
 |
| Wykwit zmienny (Fuligo septica) |
• Promienionóżki posiadają cienkie nibynóżki (wzmocnione niekiedy krzemionką) promieniście wychodzące z ciała.