Wiara jest odpowiedzią dawaną Bogu – odpowiedzią na Jego Objawienie. „Wierzyć” to znaczy poddać się Panu i być całkowicie posłusznym Jego woli. Wiara jest łaską, darem Bożym. Jednak jest darem, który człowiek może utracić. Poczucie zła, niesprawiedliwości, cierpienie – to wszystko zasiewa w ludziach ziarno zwątpienia. Należy bowiem pamiętać, że wiara nie jest czymś narzuconym przez Boga. Jest aktem dobrowolnym, wynikiem współdziałania łaski Bożej z wolą i rozumem człowieka. Nikt nas nie może zmusić, abyśmy uwierzyli.
Wiara nie rodzi się nigdy w samotności. To inni wierzący pokazują nam czym jest wiara i przekazują ją następnym pokoleniom, dlatego każdy chrześcijanin powinien starać się krzewić swoją wiarę. Szczególną rolę nauczyciela wiary od pierwszych wieków chrześcijaństwa spełnia Kościół. Co więcej – Kościół jest nazywany Matką wszystkich wierzących. To Kościół dba o to, aby słowa Chrystusa nie były przeinaczane i czuwa nad językiem wiary. Dzięki temu udało się zachować dwa wyznania wiary – Skład Apostolski i Wyznanie Nicejsko-Konstantynopolitańskie – które sięgają początków religii chrześcijańskiej. Są one również nazywane symbolami wiary, credo czy syntezami wiary, gdyż ich treść dotyczy głównych dogmatów. Według Katechizmu Kościoła Katolickiego są one streszczeniem tego, co najważniejsze w Piśmie Świętym.
Symbol apostolski i Symbol nicejsko-konstantynopolitański
Apostolski symbol wiary to wyznanie wiary, które brzmi następująco:
Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi,i w Jezusa Chrystusa,Syna Jego Jedynego, Pana naszego,który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny,umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion,zstąpił do piekieł, trzeciego dnia zmartwychwstał, wstąpił na niebiosa, siedzi po prawicy Boga Ojca Wszechmogącego, stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych. Wierzę w Ducha Świętego, święty Kościół powszechny, Świętych obcowanie, grzechów odpuszczenie, ciała zmartwychwstanie, żywot wieczny. Amen
Według legendy przekazywanej przez mnicha i teologa Rufina z Akwilei Apostolskie Wyznanie Wiary zostało ułożone przez dwunastu apostołów. Każdy z nich miał wypowiedzieć jedno zdanie składające się na tą formułę. Do powstania wyznania wiary miało dojść podczas Zesłania Ducha Świętego. Samo słowo „symbol” to z greckiego „coś zebranego razem”.
Jednak pierwsze świadectwa pisemne dotyczące Apostolskiego Wyznania Wiary pochodzą z II w. Był to starożytny symbol chrzcielny Kościoła rzymskiego. Upowszechnieniu uległ dopiero za czasów Karola Wielkiego ( w VIII - IX wieku). Inną nazwą używaną na określenie tego symbolu wiary jest Skład Apostolski. W Katechizmie Kościoła Katolickiego występuje przyrównanie Apostolskiego Wyznania Wiary do „najstarszego katechizmu rzymskiego”.
Wyznanie wiary nicejsko-konstantynopolitańskie
Jest rozszerzeniem Apostolskiego Wyznania Wiary i zostało sformułowane na dwóch soborach: w Nicei w 325 r. i w Konstantynopolu w 381 r. Jest najpowszechniejszym wyznaniem wiary wśród chrześcijan. Wypowiada się je podczas sprawowania sakramentu Eucharystii oraz chrztu.
Wierzę w jednego Boga, Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Bożego Jednorodzonego, który z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami. Bóg z Boga, światłość ze światłości. Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego. Zrodzony, a nie stworzony, współistotny Ojcu, a przez Niego wszystko się stało. On to dla nas, ludzi, i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba. I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy, i stał się człowiekiem. Ukrzyżowany również za nas, pod Poncjuszem Piłatem został umęczony i pogrzebany. I zmartwychwstał dnia trzeciego, jak oznajmia Pismo. I wstąpił do nieba; siedzi po prawicy Ojca. I powtórnie przyjdzie w chwale sądzić żywych i umarłych: a królestwu Jego nie będzie końca. Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który od Ojca [i Syna] pochodzi. Który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę; który mówił przez proroków. Wierzę w jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół. Wyznaję jeden chrzest na odpuszczenie grzechów. I oczekuję wskrzeszenia umarłych. I życia wiecznego w przyszłym świecie. Amen.
Pierwsza wersja wyznania wiary – sformułowana w Nicei – była odpowiedzią na herezję ariańską. Arianie odmawiali Jezusowi boskości, zatem na soborze postanowiono zająć się relacją pomiędzy Bogiem a Chrystusem. Podkreślono wówczas, że Bóg Ojciec nie stworzył swojego Syna, ale zrodził oraz, że Syn jest współistotny Ojcu. Zatem Jezus musi mieć naturę boską. Z kolei sobór w Konstantynopolu miał rozwiązać problem herezji duchoburców, którzy odmawiali Duchowi Świętemu współistotności Bogu i Ojcu. Uważali Ducha za istotę stworzoną. Po obradach zdecydowano się dodać do formuły Wierzymy w Ducha Świętego zwrot Pana i Ożywiciela, który od Ojca pochodzi.
Problem pochodzenia Ducha Świętego powrócił pod postacią tzw. „sporu o filioque”. Filioque dosłownie z języka łacińskiego znaczy „i Od Syna”. Formułę Wierzymy w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który od Ojca i Syna pochodzi wprowadzono do wyznania wiary na jednym z synodów hiszpańskich w VII wieku. Kościół wschodni nie chciał jej jednak zaakceptować, uważając takie stwierdzenie za przejaw herezji. Była to jedna z przyczyn schizmy wschodniej i oderwania się Kościoła prawosławnego od Rzymu. Konflikt zażegnano dopiero na Soborze Florenckim w 1439 r., kiedy obie strony uznały „filioque”. Niemniej do dziś dla wyznawców prawosławia jest to kwestia dyskusyjna.
Symbol nicejsko-konstantynopolitański nie jest jedynym wyznaniem wiary. Od IV wieku sformułowano wiele innych np. na synodach oraz soborach. Czasami ich twórcami byli papieże (chociażby Wyznanie wiary Ludu Bożego Pawła VI), niekiedy autor pozostaje nieznany (tak jak w przypadku Atanazjańskiego symbolu wiary). Swoje symbole mają także kościoły protestanckie, jednak punktem wyjścia dla ich credo pozostaje właśnie wyznanie wiary nicejsko-konstantynopolitańskie.