Architekturą nazywa się sztukę projektowania oraz wznoszenia budowli. Ze względu na funkcje, jakie spełniają owe budowle, można wyróżnić m.in. architekturę sakralną oraz świecką.
Pojęcie architektury sakralnej dotyczy tych obiektów architektonicznych, które służą kultowi religijnemu, tj. kaplic, kościołów, klasztorów, bazylik, sanktuariów oraz cmentarzy.
Bazylika a kościół
Każda bazylika jest kościołem, ale nie każdy kościół jest bazyliką. Bazyliką nazywa się bowiem kościół wielonawowy zbudowany na planie prostokąta z nawą główną wyższą i przeważnie szerszą od bocznych oraz posiadającą niezależny od nich dach, oświetloną oknami znajdującymi się ponad nawami bocznymi. Ten typ budowli swoimi korzeniami sięga starożytnego Rzymu, gdzie bazylika była salą sądowo-targową.
Bazyliką większą (patriarchalną) nazywa się te kościoły, które są bezpośrednio podporządkowane Ojcu Świętemu. Wyróżniają się tronem i ołtarzem papieskim, ale nie muszą spełniać powyższych wymogów architektonicznych. Do tego grona zaliczane są bazyliki rzymskie: św. Piotra na Watykanie, św. Pawła za Murami, Matki Bożej Większej, św. Jana na Lateranie i św. Wawrzyńca oraz św. Franciszka i Najświętszej Maryi Panny od Aniołów w Asyżu.
Natomiast tytuł bazyliki mniejszej nadawany jest kościołem przez papieża i ma znaczenie honorowe. Obecnie tytuł ten posiada większość znaczniejszych kościołów kolegiackich, klasztornych oraz sanktuariów, np. katedra i kościół garnizonowy we Wrocławiu, sanktuaria w Wambierzycach i Trzebnicy.
Architektura sakralna na przestrzeni wieków
Początkowo modlitwy wyznawców Chrystusa odbywały się w świątyni jerozolimskiej. Kiedy jednak drogi judaizmu i chrześcijaństwa rozeszły się, to głównym miejscem życia religijnego stał się dom. To właśnie w prywatnych posiadłościach (m.in. Akwila i Pryscilii – 1 Kor 16,19) wierni spotykali się na modlitwę i wieczerzę przy stole. Miejscem zgromadzeń i sprawowania liturgii były również katakumby.
O budowaniu osobnych świątyń – kościołów możemy mówić dopiero w II w. Prawdziwy rozwój architektury sakralnej nastąpił jednak dopiero po 313 r., czyli po ukazaniu się Edyktu Mediolańskiego, który gwarantował chrześcijanom pełną wolność religijną.
Architektura wczesnochrześcijańska wykorzystała znane, antyczne formy budowli publicznych typu bazyliki i przystosowała je do nowych funkcji. Z czasem zaczęły pojawiać się coraz to nowsze rozwiązania techniczne, przestrzenne i formalne. Często to właśnie budownictwo sakralne odgrywało największą rolę w kształtowaniu się nowego stylu architektonicznego.
W romanizmie (900-1200) charakterystyczne dla budowli sakralnych chrześcijaństwa zachodniego były wieże kościelne, nie mające odpowiednika w architekturze antycznej. Oprócz funkcji użytkowej (dzwonnica, strażnica, klatka schodowa) miały one symbolizować „miasto Boga” (Civitas Dei). Ponadto budowle romańskie można rozpoznać po sklepieniu kolebkowym, czystości formy (forma dominuje nad dekoracja – rzeźba i malarstwo zostały podporządkowane architekturze), niewielkich i wąskich oknach, masywnych ścianach. Cechy te wynikały z faktu, że w ówczesnym okresie Kościół był nie tylko ośrodkiem kultu, ale również spełniał funkcję obronną. Warto dodać, że to właśnie w okresie romanizmu wykształcił się także podział przestrzeni świątyni chrześcijańskiej na strefy o odrębnych funkcjach.
Styl gotycki (od poł. XII do końca XV w.) cechował się przede wszystkim operowaniem symbolem, alegorią, schematem i ikonografią. W dziedzinie architektury pojawił się rozbudowany system dekoracji, a dotychczasowe sklepiania romańskie (kolebkowe i krzyżowe)