Z biegiem roku Kościół odsłania całe Misterium Chrystusa, począwszy od Wcielenia i Narodzenia aż do Wniebowstąpienia, do dnia Zesłania Ducha Świętego oraz oczekiwania błogosławionej nadziei i przyjścia Pańskiego. (Sobór Watykański II, konst. Sacrosanctum Concilium, 102)
Co to jest rok liturgiczny
Rok liturgiczny, nazywany także rokiem kościelnym bądź Rokiem Pańskim (a.d. - Anno Domini), liczy tyle samo dni i tygodni , co rok kalendarzowy, jednak nie pokrywa się z nim. Rozpoczyna się bowiem w pierwszą niedzielę Adwentu (która przypada między 27 listopada a 3 grudnia), a kończy się tygodniem po uroczystości Chrystusa Króla. Ma on własną strukturę, podziały i święta. Dzieli się na następujące okresy liturgiczne:
1) Okres Adwentu – rozpoczyna się od I Nieszporów (czyli modlitwy wieczornej) I Niedzieli Adwentu i trwa do I Nieszporów uroczystości Narodzenia Pańskiego 25 grudnia (kończy się zatem wieczorem 24 grudnia!); łącznie obejmuje 4 kolejnie niedziele i trwa od 23 do 28 dni. W czasie Adwentu – 8 grudnia – obchodzi się Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.
2) Okres Bożego Narodzenia – zaczyna się od pierwszych Nieszporów uroczystości Narodzenia Pańskiego (wieczorem 24 grudnia) i trwa do niedzieli Chrztu Pańskiego, tj. do pierwszej niedzieli po Objawieniu Pańskim (6 stycznia). W Okresie Bożonarodzeniowym, obok Uroczystości Bożego Narodzenia, obchodzi się również m.in. święto Św. Rodziny i św. Matki Bożej;
Rok liturgiczny, źródło: www.ministranci.archidiecezja.katowice.pl
3) Okres zwykły (I część) – jego długość zależy od tego, kiedy w danym roku przypada Wielkanoc i waha się od 6 do 9 tygodni. Trwa od niedzieli Chrztu Pańskiego do wtorku przed Środą Popielcową. W tym okresie obchodzi się święto Ofiarowania Pańskiego (Matki Bożej Gromnicznej);
4) Wielki Post – trwa 40 dni i rozpoczyna się zawsze w Środę Popielcową (przy czym data Środy Popielcowej zależy od daty uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego). Koniec Wielkiego Postu przypada z kolei w Wielki Czwartek przed sprawowaną wieczorem Mszą Wieczerzy Pańskiej;
5) Triduum Paschalne – Triduum Paschalne jest szczytem roku liturgicznego. Rozpoczyna się od Mszy Wieczerzy Pańskiej, sprawowanej wieczorem w Wielki Czwartek. Trwa przez kolejne dwa dni, tj. Wielki Piątek oraz Wielką Sobotę, i kończy II nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego. Te trzy dni stanowią jeden wspólny obchód liturgiczny; żadna z liturgii tych dni nie kończy się błogosławieństwem czy rozesłaniem. Okres Triduum Paschalnego bywa również traktowany jako część okresu Wielkanocy;
6) Okres Wielkanocny – trwa od Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego do Uroczystości Zesłania Ducha Świętego; zawsze 50 dni. Dzień Zmartwychwstania wyznaczany jest na pierwszą niedzielę wiosennej pełni księżyca, dlatego jest to tzw. święto ruchome. W ciągu Okresu Wielkanocnego obchodzi się wiele ważny świąt i uroczystości m.in. Święto Miłosierdzia Bożego, Uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski oraz Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego;
7) Okres zwykły (II część) – zaczyna się w poniedziałek po Uroczystości Zesłania Ducha Świętego i kończy przed I Nieszporami I Niedzieli Adwentu. W tym okresie wypada m.in.: Święto Ofiarowania Pańskiego, Uroczystość Najświętszej Trójcy, Święto Przemienienia Pańskiego, Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Uroczystość Wszystkich Świętych, Dzień Zaduszny i wiele innych. W ostatnią niedzielę roku liturgicznego obchodzi się Uroczystość Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata.
Należy pamiętać, że dzień liturgiczny trwa od północy do północy. Każdego dnia roku liturgicznego sprawowana jest Eucharystia oraz Liturgia Godzin.
W tygodniu liturgicznym wyróżnia się dni powszednie oraz niedziele. Dni powszednie są to wszystkie dni tygodnia następujące po niedzieli. Niedziela jest pierwszym dniem tygodnia (Mt 28,1; Mk 16,2.9; Łk 24,1) i równocześnie cotygodniowym świętem upamiętniającym zmartwychwstanie Jezusa. Jest ona także najstarszym i pierwszym dniem świątecznym w religii chrześcijańskiej. Ze względu na swoje szczególne znaczenie niedziela ustępuje tylko uroczystościom oraz świętom Pańskim, przy czym niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i Okresu Wielkanocnego mają przed nimi pierwszeństwo.
Obchody liturgiczne w Kościele katolickim dzielą się na: uroczystości, święta i wspomnienia.
Uroczystości mają wyższą rangę od świąt, natomiast tę samą co niedziele – są one najważniejszymi obchodami liturgicznymi i należą do tzw. dni głównych. Ich obchód rozpoczyna się od pierwszych Nieszporów dnia poprzedniego. Uroczystości, ze względu na przeżywaną treść dzieli się na: Uroczystości Pańskie, Uroczystości Maryjne i Uroczystości ku czci świętych. Jeśli uroczystość wypada w piątek, to automatycznie znosi obowiązek postu oraz wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych.
Święta mają niższą rangę niż uroczystości. Dzielą się na: Święta Pańskie, Święta Maryjne oraz Święta ku czci świętych. Obchodzenie świąt rozpoczyna się w danym dniu wspominanego święta, a nie wieczorem dnia poprzedzającego.
Wspomnienia w roku liturgicznym to te obchody, które dotyczą kultu świętych oraz czci Matki Bożej. Dzieli się je na obowiązkowe (nie można ich pominąć w liturgii, ze względu na wysoką wagę) oraz wspomnienia dowolne (według uznania można je opuścić).
Wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi obchodami liturgicznymi reguluje tabela pierwszeństwa dni liturgicznych. Jest ona niezbędna, jeśli w danym dniu nakłada się na siebie kilka obchodów i następuje konieczność wyboru jednego z nich.
Wśród obchodów liturgicznych można również wyznaczyć tzw. święta i uroczystości ruchome. Nie mają one stałej daty, a ich obchody są zależne od wyznaczanej co roku daty Wielkanocy. Ruchomymi obchodami liturgicznymi są np. Wniebowstąpienie Pańskie (40 dni po Wielkanocy), Zesłanie Ducha Świętego (Niedziela po Wniebowstąpieniu Pańskim) lub Boże Ciało (czwartek po Uroczystości Trójcy Przenajświętszej).
Święta obowiązkowe
Święta (a właściwie uroczystości) obowiązkowe (nazywane również nakazanymi) to te dni, w których wierni są zobowiązani do uczestniczenia we Mszy świętej oraz do powstrzymania się od prac niekoniecznych. Ich lista ustalana jest przez episkopat danego kraju. W Polsce dniami świątecznymi nakazanymi, zgodnie z dekretem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski, są:
- wszystkie niedziele
- Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi – 1 stycznia (Nowy Rok)
- Uroczystość Objawienia Pańskiego (Święto Trzech Króli) – 6 stycznia
- Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego – w VII Niedzielę Wielkanocy (święto ruchome)
- Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Boże Ciało) – czwartek po Uroczystości Trójcy Przenajświętszej (60 dni po Wielkanocy; święto ruchome)
- Uroczystość Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (Matki Boskiej Zielnej) – 15 sierpnia
- Uroczystość Wszystkich Świętych – 1 listopada
- Boże Narodzenie – 25 grudnia
Kościół zaleca również uczestnictwo we Mszy świętej w święta patronalne, tj. święta patronów Ojczyzny: Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski (3 maja), św. Wojciecha (23 kwietnia), św. Stanisława (8 maja), św. Andrzeja Boboli (16 maja), św. Stanisława Kostki (18 września) oraz święto patrona diecezji i święto patrona parafii (tzw. odpust parafialny).
Kształtowanie się roku liturgicznego
- I w. – pierwsze pokolenie chrześcijan świętowało niedzielę, wspominając w tym dniu tygodnia zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa ; stąd też niedziela nazywana była dniem Pana: gr. Kyriake hemera, łac. dies dominica, a także „małą Wielkanocą”;
- II w. – zaczęto obchodzić Wielkanoc (Paschę) jako coroczne wspomnienie zmartwychwstania; jest to zatem najstarsza uroczystość roku liturgicznego;
- III w. – początki kultu świętych (najpierw kult ten dotyczył męczenników, dopiero potem objęto nim innych wyznawców);
- IV w. – chrześcijanie zaczęli obchodzić Boże Narodzenie. W związku z tym kształtuje się także okres Adwentu jako okres przygotowań do uroczystości narodzenia Chrystusa. Formuje się również okres Wielkiego Postu, początkowo związany ściśle z przygotowywaniem katechumenów do przyjęcia chrztu;
- V w. – można wyróżnić już Triduum Paschalne;
- VII w. – wprowadzenie oktawy świąt Bożego Narodzenia;
- IX w. – od tego wieku rok liturgiczny rozpoczyna się I Niedzielą Adwentu;
Rok liturgiczny kształtuje się do dziś – każda epoka wnosi do roku kościelnego nowe święta i nowych świętych. W XXI w. dodano do kalendarza np. Święto Bożego Miłosierdzia. Mechanizm działa jednak w obie strony i zdarza się, że Kościół z niektórych wspomnień również rezygnuje. Stąd rok liturgiczny należy traktować jako rzeczywistość dynamiczną, której jednak centrum pozostaje niezmienne, a jest nim odkrywanie i uwielbienie misterium Chrystusa w czasie.
Kalendarz liturgiczny
Kalendarz liturgiczny reguluje i przedstawia rozkład obchodów w ciągu roku liturgicznego. Można wyróżnić kalendarz ogólny (powszechny) przeznaczony na użytek całego obrządku rzymskiego oraz kalendarze partykularne, dotyczące Kościoła miejscowego lub rodziny zakonnej. Przy czym kalendarze własne, uwzględniające obchody o charakterze lokalnym (tj. obowiązujące dla danej diecezji, prowincji, regionu czy kraju), powinny być odpowiednio wkomponowane w cykl ogólny, który jest wiążący dla wszystkich członków Kościoła rzymskokatolickiego.
Ostatniej reformy w kalendarzu liturgicznym powszechnym dokonał papież Paweł VI dnia 14 lutego 1969 roku. Wszystkie kalendarze partykularne powinny być również zatwierdzone przez Stolicę Apostolską.