Misterium jest jednym z gatunków charakterystycznych dla średniowiecznej dramaturgii. Jego początki datowane są na X stulecie. Natomiast jako źródła podaje się kulturę ludową oraz tradycje klasztorne. Początkowo przedstawienia tego typu miały formułę intermediów, co oznacza, że były krótkimi wstawkami przerywającymi większe całości. Usamodzielnienie się misteriów przypadło najprawdopodobniej na wiek XIV.
Misterium, podobnie jak dramat liturgiczny, nawiązywało tematyką do liturgii kościelnej. Jednakże mogło realizować znacznie szerszy zakres tematyczny - nie ograniczało się do scen ewangelicznych. Często inscenizowano wydarzenia ze Starego Testamentu oraz apokryfów. Początkowo w misteriach udział brali głównie duchowni, a one same wystawiane były głównie w kościołach. Dopiero w późniejszych wiekach doszło do usamodzielnienia się tego gatunku i „opanowania” przezeń miast.
W późnym średniowieczu misteria były niezwykle barwnymi wydarzeniami. Na rynkach ustawiono wielkie mansjony - domy stanowiące sceny. Każdy z nich był inny, zależnie od tego, co miał przedstawiać (piekło, niebo itp.). Wokół gromadzili się liczni widzowie, a na scenach pojawiali się aktorzy. Istniały misteria, które przedstawiały historię w sposób chronologiczny, ale bardzo popularne były także przedstawienia innego rodzaju – wykorzystujące równocześnie kilka mansjonów.
Misteria były gatunkiem bardzo zróżnicowanym. Zazwyczaj łączyły one elementy religijne z dydaktycznymi, dodając do nich jeszcze motywy społeczne (często charakterystyczne dla danego okresu). Początkowo kwestie wygłaszano po łacinie, jednak wraz z „wyjściem” misteriów do szerszego grona odbiorców zmieniono język na narodowy. Najważniejsze przedstawienia odbywały się w główne święta chrześcijaństwa – Boże Narodzenia oraz Wielkanoc. Mogły one trwać nawet kilka dni, pokazując historię w sposób bardzo wyczerpujący.
Spośród polskich misteriów żadne z tych, które powstały w średniowieczu, nie zachowało się w całości. Istnieją podejrzenia, że „Lament świętokrzyski” stanowi część takiego dzieła scenicznego, lecz brakuje pozostałych części, by ostatecznie rozstrzygnąć ten problem. W XVI w. powstała „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” stanowiąca doskonały przykład renesansowej realizacji misterium.