Definicja
Dramat [z gr. drȃma – ‘ruch, akcja’] to jeden z trzech rodzajów literackich (obok epiki i liryki), a zarazem jedyny na pograniczu teatru i literatury. Dopóki utwór rozpatrywany jest na płaszczyźnie literatury, można porównywać go z utworami epickimi i lirycznymi. Realizacja sceniczna tego tekstu należy już do sztuki teatru.
Dramat ma swoje korzenie w starożytnej Grecji, w obrządkach ku czci Dionizosa, gdzie ewoluował w toku tworzenia przedstawień scenicznych. Dlatego też podstawowym założeniem dramatu jest jego przeznaczenie do wykonywania na scenie. Ta funkcja warunkuje również budowę samego dzieła dramatycznego.
Cechy dramatu
-
Przeznaczenie do realizacji scenicznej
-
Konstrukcja utworu na dialogach (nadają bieg akcji) i monologach (sposób autocharakterystyki bohaterów)
-
Didaskalia czyli ‘tekst poboczny’ (wskazówki stanowiące uzupełnienie fabuły)
-
Wyrazista akcja (fabuła)
-
Podział na sceny i akty
Zwłaszcza w dramacie starożytnym ważną rolę pełnił chór komentujący wydarzenia akcji i przewodzący odbiorcy w zrozumieniu dane sytuacji scenicznej. W klasycznej odmianie dramatu występuje bardzo uporządkowana, jasno zarysowana akcja (od przedstawienia, perypetię, punkt kulminacyjny i rozwiązanie).
Odmiany dramatu
Na przestrzeni wieków ukształtowały się rozmaite odmiany dramatu, a każda kolejna epoka wniosła coś do siebie w rozwój tego rodzaju literackiego:
- dramat antyczny, którego źródeł upatruje się właśnie w obchodach święta ku czci boga Dionizosa. Z dramatu antycznego wykształciły się dwa podstawowe gatunki dramatyczne: komedia i tragedia, a połączenia ich cech narodziła się tragikomedia.
- dramat satyrowy, czylistarogrecka odmiana dramatu, wykorzystująca motywy i postacie mitologiczne w humorystycznym ujęciu.
- dramat liturgiczny, popularny w średniowieczu i renesansie, traktujący o tematach ewangelicznych.
- dramat szekspirowski zrodzony w epoce elżbietańskiej, przełamujący konwencję klasycystyczną, łączący w sobie cechy różnych gatunków i stanowiący inspirację dla późniejszego dramatu romantycznego.
- dramat romantyczny będący przeciwieństwem dramatu klasycystycznego, czyli wyzwoleniem się spod zasad klasyki. Zaliczamy do niego utwory o swobodnej konstrukcji, łączące różne kategorie estetyczne np. groteskę z fantastyką lub realizmem.
- dramat mieszczański powstały w XVIII wieku, również sprzeciwiający się regułom dramatu klasycystycznego, rozwijający nowe formy inscenizacyjne.
Z najważniejszych odmian dramatu wieku XX wyróżnia się:
- dramat groteskowy, z luźnymi, często bezsensownymi scenami, operujący absurdem i groteską
- dramat poetycki charakteryzujący się poetyckością języka i tekstu, dość swobodną konstrukcją i światem przedstawionym pełnym metaforycznych i symbolicznych znaczeń
- dramat epicki często obrazujący procesy społeczne i umoralniający publiczność