„Oda do młodości” to młodzieńczy utwór Adama Mickiewicza, powstały w 1820 r., a więc w czasach przynależności poety do Towarzystwa Filomatów i Filaretów. W środowisku wileńskim nie przyjęto tego utworu z entuzjazmem, ponieważ zawierał on nieznany wówczas, romantyczny ton. „Oda do młodości” nie jest jednak typową poezją nowej epoki. Można powiedzieć, że mamy tu do czynienia ze swoistą syntezą poetyki oświeceniowej i romantycznej.
Cechy klasyczne w „Odzie do młodości”
Sam gatunek ody jest formą charakterystyczną dla poetyki oświeceniowej. Ody pisywali twórcy tacy jak np. Adam Naruszewicz czy Stanisław Trembecki. Gatunek ten stanowi nawiązanie do tradycji antyku i podlega klasycznym regułom poetyckim. Ponadto metaforyka tekstu jest osadzona w obrazach charakterystycznych dla konwencji oświecenia. Większość poetyckich przenośni i symboli zostało zaczerpniętych z mitologii starożytnych Greków i Rzymian. Pojawia się tu zatem figura Heraklesa, wielkiego antycznego herosa oraz bogini Hebe, z którą Mickiewicz utożsamia młodość. Ponadto mówi się np. o „nektarze żywota”, a więc pokarmie bogów.
Mickiewicz uruchamia w „Odzie ..” również oświeceniowy system wartości. Padają tu bowiem deklaracje o konieczności przezwyciężenia „przesądów”, „samolubów” i „nieczułego świata” oraz wejścia na drogę „światła” kojarzącego się z rozumem. Warto zwrócić uwagę, że w tekście mamy do czynienia z wyraźnym opowiedzeniem się po stronie wspólnoty. Świadczą o tym fragmenty takie jak, np.:
Razem młodzi przyjaciele!
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele.
lub
Hej! Ramię do ramienia! Spólnymi łańcuchy
Opaszmy ziemskie kolisko!
Mickiewicz odwołuje się zatem do wartości utylitarnych, wedle których każdy może przyczynić się do wspólnego dobra. Istotnymi zjawiskami rodem z oświecenia są tu również przyjaźń i jedność. Można nawet powiedzieć, że centralna dla utworu idea przemiany starego świata również występuje w kostiumie oświeceniowej wiary w postęp.
Cechy romantyczne „Ody do młodości”
Z drugiej strony młodzieńczy utwór Mickiewicza zawiera silne pierwiastki świadczące o przynależności do poetyki romantycznej. Przede wszystkim podkreśla to centralny motyw tekstu, czyli apoteoza młodości charakterystyczna dla nowej epoki. Oczywiście nie chodzi tu o postrzeganie tego stanu w kategoriach biologicznych, ale duchowych. Mickiewicz wyraźnie stawia młodość i wszystkie jej atrybuty takie, jak buntowniczość, nadzieję, wiarę w możliwość zbudowania świata na nowo ponad znamienną dla klasycyzmu dojrzałością starców. Siła młodości jest irracjonalna:
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie.
Młodość stanowi zaprzeczenie światopoglądu ograniczonego logiką klasyczną i nauką. O ile w oświeceniu najbardziej liczy się posłuszeństwo wobec rygorów konwencji, o tyle rola młodości polega na łamaniu schematów oraz pokonywaniu wszelkich barier, zarówno materialnych, jak i umysłowych. W takim podejściu dostrzeżono wpływ rewolucyjnej myśli Friedricha Schillera. Młodość jest tu bowiem czynem i siłą twórczą. Po jej stronie sytuują się gwałtowna namiętność i heroizm. Młodość zostaje postawiona w roli Absolutu powołującego do życia nową rzeczywistość.