Geneza
Milan Kundera zaczął pisać swoją powieść w 1982 roku, a wydana została w 1984 w tłumaczeniu na język francuski. W 1985 w wersji anglojęzycznej pojawiła się w Kanadzie. W Czechach Nieznośna lekkość bytu została wydana dopiero w 2006 roku. Książka była reakcją na warunki życia panujące na terenie Czechosłowacji w latach jej liberalizacji tzw. praska wiosna w 1968 roku).
Pomysł fabularny
Powieść Kundery została pomyślana jako dość przewrotny romans. Nie zawiera bowiem, typowego dla klasycznej formy romansowej, słodkiego opisu świata i jego uczestników. Główni bohaterowie historii zupełnie nie rozumieją się nawzajem, brak między nimi przysłowiowej chemii. Oboje mają różne doświadczenia życiowe i oczekiwania względem przyszłości. Być może przez zobrazowanie dość trudnej relacji damsko-męskiej, opartej jednak na uczuciu, autor próbował ukazać trudność i złożoność prawdy o miłości.
Problematyka
Z kart powieści czeskiego pisarza przemawia przekonanie o tym, że głębsza egzystencja nie ma sensu w ówczesnych warunkach dziejowych i społecznych. Życie bohaterów opiera się na sprawach „lekkich”, nieskomplikowanych. Ludzie skupiają się na przeżywaniu przyjemności i komfortu. Ich tragiczne położenie polega na tym, że taki styl życia nie przynosi im żadnej satysfakcji. Co więcej, jedno życie, które zostało im dane, przecieka im przez palce w zatrważającym tempie. W losach swoich bohaterów Kundera ukrywa rozważania o tym, że każda egzystencja nie ma tak naprawdę znaczenia, podobnie jak podejmowane przez jednostkę codzienne decyzje. Wybory te mają charakter „lekki”, nieszkodliwy, ponieważ nie są w stanie pociągnąć człowieka w dół. Po pewnym czasie ta lewitacja, trwanie w bezsensie i lekkości stają się nie do wytrzymania. Zasadniczymi problemami poruszonymi u Kundery są miłość i jej sens, lekkość i ciężar życia czy antynomia charakteru duszy i ciała człowieka i trudności w zintegrowaniu ich.
Styl i język
W pisarstwie Milana Kundery, również w powieści Nieznośna lekkość bytu, roi się od złożonej metaforyki, pojawiającej się już w tytułach jego powieści. Słowa i gesty bohaterów pisarza zawsze oznaczają coś więcej, niż tylko znaczenie dosłowne. Dzięki takim zabiegom egzystencje tych literackich postaci nabierają mitycznego charakteru, a co za tym idzie – niosą ze sobą ładunek uniwersalny, prawdę ogólną, którą każdy czytelnik może dopasować do siebie.
W niniejszej powieści Kundera upodobał sobie szczególnie grę znaczeń, słów i sprzeczności. Wybrane przez niego zestawienia noszą silne akcenty interpretacyjne. Lekkość, która zwykle generuje znaczenia pozytywne, zyskuje tutaj miano „nieznośnej”, przymiotnik o wydźwięku pejoratywnym. Tym samym lekkość automatycznie jest nie tylko kojarzona ze swoim przeciwieństwem – ciężarem, ale również utożsamiana z nim.
Autor proponuje gorzki wymiar prozy, która w swoim kunszcie, objawiającym się w detaliczności i szczegółowej obserwacji, pozwala jednak czytelnikowi na dostrzeżenie świata pierwotnego, prostego, zanikającego pod ciężarem nowoczesności.