Milan Kundera, Nieznośna lekkość bytu – streszczenie
Powieść Milana Kundery jest historią czeskich intelektualistów, którzy zmagają się z codzienny trudnościami w okresie tzw. Praskiej Wiosny, panującej w czeskiej stolicy w 1968 roku i krótko po niej. Głównym bohaterem jest chirurg Tomasz, który prowadzi bardzo zróżnicowane i bogate życie seksualne. W pewnym momencie życia zakochuje się w Teresie, która okazuje się być miłością jego życia. Pomimo uczucia, mężczyzna nie porzuca dotychczasowych kochanek, bo uważa, że miłość platoniczna i fizyczna to dwie różne rzeczy. Gdy dochodzi do wojskowej inwazji na Czechosłowację, para wyjeżdża do Szwajcarii, jednak nie wytrzymują tam zbyt długo. Teresie przeszkadza romans Tomasza z inną emigrantką. Niedługo potem mężczyzna sam powraca do Pragi. Z powodu komunistycznych represji z uznanego chirurga Tomasz staje się lekarzem w zwykłej, miejskiej przychodni. W międzyczasie napisał i opublikował wyraźnie antykomunistyczny artykuł, z którego nie chciał zrezygnować. To zmusiło go do porzucenia zawodu i najęcia się do pracy typowo robotniczej m.in. przy myciu okien. Tymczasem Teresa pracuje jako barmanka i cierpliwie znosi romanse Tomasza. Wspomina, że przeszkadza jej jedynie zapach damskiego krocza w jego włosach. Para przeprowadza się na wieś, gdzie zaczynają pracę w miejscowej spółdzielni, jednak wkrótce giną w wypadku samochodowym.
Równolegle do losów Tomasza i Teresy, na kartach powieści rozgrywa się historia Sabiny i jej kochanka imieniem Franz. Żonaty intelektualista postanawia wyjawić żonie swój romans, porzucić ja i przeprowadzić się do kochanki, jednak w tym samym dniu sama Sabina rezygnuje z ich relacji. W związku z tym mężczyzna wiąże się ze studentką, jednak wkrótce ginie boleśnie pobity. Kobieta postanawia przenieść się do Ameryki, gdzie zamierza umrzeć, a po śmierci pragnie zostać skremowana.
Milan Kundera, Nieznośna lekkość bytu – opracowanie
Geneza
Milan Kundera zaczął pisać swoją powieść w 1982 roku, a wydana została w 1984 w tłumaczeniu na język francuski. W 1985 w wersji anglojęzycznej pojawiła się w Kanadzie. W Czechach Nieznośna lekkość bytu została wydana dopiero w 2006 roku. Książka była reakcją na warunki życia panujące na terenie Czechosłowacji w latach jej liberalizacji tzw. praska wiosna w 1968 roku).
Pomysł fabularny
Powieść Kundery została pomyślana jako dość przewrotny romans. Nie zawiera bowiem, typowego dla klasycznej formy romansowej, słodkiego opisu świata i jego uczestników. Główni bohaterowie historii zupełnie nie rozumieją się nawzajem, brak między nimi przysłowiowej chemii. Oboje mają różne doświadczenia życiowe i oczekiwania względem przyszłości. Być może przez zobrazowanie dość trudnej relacji damsko-męskiej, opartej jednak na uczuciu, autor próbował ukazać trudność i złożoność prawdy o miłości.
Problematyka
Z kart powieści czeskiego pisarza przemawia przekonanie o tym, że głębsza egzystencja nie ma sensu w ówczesnych warunkach dziejowych i społecznych. Życie bohaterów opiera się na sprawach „lekkich”, nieskomplikowanych. Ludzie skupiają się na przeżywaniu przyjemności i komfortu. Ich tragiczne położenie polega na tym, że taki styl życia nie przynosi im żadnej satysfakcji. Co więcej, jedno życie, które zostało im dane, przecieka im przez palce w zatrważającym tempie. W losach swoich bohaterów Kundera ukrywa rozważania o tym, że każda egzystencja nie ma tak naprawdę znaczenia, podobnie jak podejmowane przez jednostkę codzienne decyzje. Wybory te mają charakter „lekki”, nieszkodliwy, ponieważ nie są w stanie pociągnąć człowieka w dół. Po pewnym czasie ta lewitacja, trwanie w bezsensie i lekkości stają się nie do wytrzymania. Zasadniczymi problemami poruszonymi u Kundery są miłość i jej sens, lekkość i ciężar życia czy antynomia charakteru duszy i ciała człowieka i trudności w zintegrowaniu ich.
Styl i język
W pisarstwie Milana Kundery, również w powieści Nieznośna lekkość bytu, roi się od złożonej metaforyki, pojawiającej się już w tytułach jego powieści. Słowa i gesty bohaterów pisarza zawsze oznaczają coś więcej, niż tylko znaczenie dosłowne. Dzięki takim zabiegom egzystencje tych literackich postaci nabierają mitycznego charakteru, a co za tym idzie – niosą ze sobą ładunek uniwersalny, prawdę ogólną, którą każdy czytelnik może dopasować do siebie.
W niniejszej powieści Kundera upodobał sobie szczególnie grę znaczeń, słów i sprzeczności. Wybrane przez niego zestawienia noszą silne akcenty interpretacyjne. Lekkość, która zwykle generuje znaczenia pozytywne, zyskuje tutaj miano „nieznośnej”, przymiotnik o wydźwięku pejoratywnym. Tym samym lekkość automatycznie jest nie tylko kojarzona ze swoim przeciwieństwem – ciężarem, ale również utożsamiana z nim.
Autor proponuje gorzki wymiar prozy, która w swoim kunszcie, objawiającym się w detaliczności i szczegółowej obserwacji, pozwala jednak czytelnikowi na dostrzeżenie świata pierwotnego, prostego, zanikającego pod ciężarem nowoczesności.
Milan Kundera, Nieznośna lekkość bytu – bohaterowie
Głównymi bohaterami powieści Milana Kundery są Tomasz, ceniony chirurg po rozwodzie, prowadzący niezwykle bogate życie erotyczne, a także Teresa – kelnerka, którą Tomasz poznaje podczas jednej z wizyt w kawiarni i od razu się w niej zakochuje. Trzecią najważniejszą postacią książki jest dawna kochanka mężczyzny – Sabina, która zaprzyjaźnia się z Teresą i wdaje się w kolejny romans, z żonatym Franzem.
Tomasz i Teresa poznają się, gdy bohater zostaje wezwany jako lekarz do interwencji w małym miasteczku, a przed powrotem zatrzymuje się w lokalu, gdzie dyżur akurat pełniła kobieta. Jej uwagę zwróciła książka, którą Tomasz miał ze sobą – bohaterka bardzo lubiła czytać i uznała to za znak, swego rodzaju, pokrewieństwa dusz. Para wspólnie przechodziła wiele życiowych perypetii, m.in. nieprzyjemności Tomasza związane z jego antykomunistycznymi pismami i wydaleniem z partii. Wspólnie także podejmują decyzję o opuszczeniu Pragi i wyjeździe do Szwajcarii, a potem zamieszkaniu na wsi, wybierając życie skromnych, ciężko pracujących ludzi. Tomasz i Teresa kończą swoje życie w wyniku wypadku samochodowego. Podobnie jak większość życia, tak śmierć „spędzili” razem.
Milan Kundera tworzy swoich bohaterów jak pewne martwe wzory, które ożywia dopiero fabułą, z uwagą śledząc i opisując ich losy. W niektórych momentach doprowadza ich do granic wytrzymałości badając co się wydarzy. Sam pisarz przyznaje, że kolejne osobowości w jego powieści stanowić mają kreacje, w które on sam nie odważył się wcielić. Konstruując psychikę poszczególnych postaci autor pragnął zbadać czym staje się ludzkie życie wobec pułapek nowoczesnego świata.
Jedną z ciekawszych antynomii stworzonych w powieści przez Kunderę jest przeciwieństwo charakterów głównych bohaterów. Tomasz i Teresa, choć żyją ze sobą, nie rozumieją się wzajemnie. Mają inne potrzeby oraz oczekiwania co do teraźniejszości i przyszłości. Być może wynika to z różnic ich dotychczasowych doświadczeń, które ukształtowały określony sposób postrzegania świata i zdefiniowały deficyty wartości. W równym jednak stopni uwikłani są w liczne dylematy – żyją co prawda w dość zamkniętej rzeczywistości własnej, ale żadne z nich nie umie uciec od losu, swojego przeznaczenia, które zdaje się im doskwierać. Podejmują próby wyzwolenia się spod jarzma przyzwyczajeń, nawyków, cyklicznie popełnianych błędów, jednak nie potrafią zweryfikować, który model postępowania jest właściwy, lepszy dla nich samych. Dlatego wciąż błądzą ze sobą i obok siebie.