Fiodor Dostojewski, Bracia Karamazow – streszczenie
Dzieje pewnej rodzinki
Na początku powieści autor zapoznaje czytelnika z historią rodziny Karamazow. Dowiadujemy się, że Fiodor Karamazow jest człowiekiem oschłym i obojętnym na wychowanie własnych dzieci. Był zainteresowany jedynie dobrami materialnymi i kobietami. Był żonaty dwa razy i miał z tych związków trzech synów: Dymitra, Iwana i Aloszę. Każdy z braci zostaje skrupulatnie scharakteryzowany. Na końcu Księgi Pierwszej pojawia się tajemniczy mistyk o imieniu Zosima.
 |
| Strona z oryginalnego pierwszego wydania powieści / www.wikipedia.org.pl |
Nieprzyzwoite zebranie
Rodzina Karamazowów przybywa do klasztoru. Zosima przybywa by mediować między ojciec a synem – Dymitrem i Fiodorem. Sprawa dotyczyła części spadku należnych jednemu z synów. Dymitr spóźnia się na spotkanie i wszczyna awanturę z ojcem. Oprócz tego w Księdze zostaje opisane spotkanie Zosimy z niewiastami, które podziwiają jego uzdrowicielskie umiejętności.
Lubieżnicy
Ten rozdział opisuje szczegóły miłosnej relacji trójki bohaterów – Fiodora Karamazowa, Gruszeńki oraz młodego Dymitra. Wieczorem bohater napada na swojego ojca w jego mieszkaniu, groziwszy mu, że go zabije. Zostaje również przedstawiona historia choroby psychicznej Lizawiety Smierdiaszczej oraz jej syna. Drugi z synów Fiodora – Alosza zostaje natomiast świadkiem poniżenia Katarzyny Iwanownej przez Gruszeńkę.
Szarpanina
Niniejszy rozdział przedstawia poboczny wątek powieści, który zostaje rozwinięty w dalszej części. Alosza obserwuje grupę młodych chłopców, którzy obrzucają kamieniami jednego ze swoich rówieśników. Mężczyzna próbuje wybawić go z opresji, jednak zostanie ugryziony przez chłopaka. Okazuje się także, że ma on na imię Iliusz, a jego ojciec został pobity przez Dymitra. Alosza odwiedza ojca Iliusza proponując mu finansową rekompensatę, jednak mężczyzna odrzuca jego pomoc.
Pro i Contra
Iwan Karamazow spotyka się ze swoim bratem Aloszą w kawiarni. Rozmawiają na temat nihilistycznej ideologii aktualnie panującej w Rosji. Iwan deklaruje, że odrzuca koncepcję stworzenia świata przez Boga, ponieważ wokół jest zbyt dużo cierpienia by mógł być za to odpowiedzialny ktoś tak miłosierny. Iwan opowiada Aloszy historię spotkania inkwizytora z Jezusem, który został przez niego okrążony o podarowanie ludzkości wolnej woli – ona natomiast nie umie sobie z nią poradzić siejąc zło. Dowiadujemy się także o potajemnej rozmowie Iwana ze Smerdiakowem, który sugeruje mu wyjazd do Czarmaszni.
Rosyjski mnich
Szósty rozdział powieści opowiada o życiu wspomnianego Zosimy. Starzec miał bogatą i burzliwą młodość, w efekcie czego odnalazł zagubioną wiarę. Bohater bierze udział w pojedynku, a tuż przed nim doznaje olśnienia. Gdy przeciwnik do niego strzela, on sam rzuca pistolet na ziemię. Starzec pojął wówczas, że każdy człowiek jest winny za grzechy całego świata, nie tylko własne.
Alosza
Akcja rozgrywa się tuż po śmierci Zosimy. Wszyscy zbierają się w klasztorze wierząc, że ciała zmarłych doświadczają zawsze jakichś cudów. Żadne nadprzyrodzone zjawisko jednak nie zachodzi, a ciało zmarłego szybko zaczyna gnić, wydzielając nieprzyjemny zapach. Zebrani kwestionują zatem świętość zmarłego.
Pod koniec rozdziału jeden z kolegów Aloszy aranżuje jego spotkanie z Gruszeńką.
Mitia
Dymitr planuje ucieczkę z ukochaną Gruszeńką, ale nie ma na to pieniędzy. Nie chce pieniędzy Katarzyny Iwanowny, gdyż boi się opinii złodzieja. W poszukiwaniu środków udaje się po pomoc nawet do najbardziej niepewnych i podejrzanych źródeł. Po powrocie otrzymuje informację, że ukochana go oszukała. Szuka jej, a po drodze spotyka służącego ojca Grzegorza, który uderza go w głowę tłuczkiem do mięsa. Ranny i bogaty Dymitr udaje się do Piotra Pierchotina zabierając pistolety i składając duże zamówienie na wino i jedzenie. Bohater wydaje przyjęcia, podczas którego Gruszeńka wyznaje mu miłość. Na uczcie pojawia się także prokurator, który oskarża Dymitr o zabicie ojca.
Śledztwo wstępne
W rozdziale tym zostały opisane szczegóły związane z dochodzeniem na temat śmierci Fiodora oraz przesłuchania Dymitra – syn nie przyznaje się do zarzucanej mu zbrodni. Na jego niekorzyść przemawia fakt, nagłego zdobycia dużej sumy pieniędzy i zniknięcia części dobytku z mieszkania Fiodora. Mitia zostaje aresztowany a zarzut podtrzymany.
Chłopcy
Narracja powraca do historii kamienowanego chłopca Iliusza. Poznajemy nowego chłopca – Kolę Krasotnika i jego poglądy, opierające się na ateizmie i socjalizmie. Przypomina nieco Iwana Karamazowa. Chłopak jest znudzony życiem, dlatego zaczyna płatać różne, czasem niebezpieczne figle. Przyjaźni się z Iliuszem. Ten z kolei zaczyna ciężko chorować – obawia się, że dolegliwości to kara związana z jego znęcaniem się nad snem. Kola przyprowadza do niego owego psa udowadniając, że nic mu nie jest.
Brat Iwan Fiodorowicz
Iwan Karamazow obwinia się o przyczynienie się do śmierci ojca. Dopytuje o prawdę Smerdiakowa, a ten po którymś razie wyjawia mu straszliwą historię. Smerdiakow przyznał się bowiem, że to on zabił Fiodora, a dowody spreparował tak, by zrzucić winę na Dymitra. Co więcej zabójca twierdzi, że Iwan dał mu ciche przyzwolenie na zabójstwo ojca. To jeszcze bardziej potęguje wyrzuty sumienia mężczyzny. Popada w obłęd, któremu towarzyszą omamy i halucynacje. Niedługo potem dociera do niego wieść, że Smerdiakow popełnił samobójstwo.
Pomyłka sądowa
Opisany zostaje proces sądowy Dymitra Karamazowa. Jego brat Iwan próbuje przekonać wszystkich, że prawdziwym zabójcą był Smerdiakow, jednak wciąż pozostaje w obłędzie, co powoduje, że nikt nie traktuje jego zeznań poważnie. Ostatecznie Mitia zostaje uznany za zabójcę ojca.
Epilog
W Epilogu zostały ujęte losy Dymitra udającego się na zesłanie. Skazany planuje ucieczkę z pociągu i wyjazd do Stanów Zjednoczonych razem z Gruszeńką. katarzyna Iwanowna, której oskarżenia obciążyły Dymitra, przychodzi do jego celi i przeprasza go. Dymitr i kobieta dochodzą do porozumienia i wybaczają sobie winy.
Bracia Karamazow kończą się sceną pogrzebu młodego Iliusza i przemową Aloszy.
Fiodor Dostojewski, Bracia Karamazow - opracowanie
Geneza
Bracia Karamazow to ostatnia powieść napisana przez Fiodora Dostojewskiego. Książka powstawała przed dwa lata (między 1878 a 1880 rokiem). Pierwsze książkowe wydanie ukazało się pod koniec roku 1880, a wcześniej poszczególne części powieści publikowano na łamach czasopisma „Russkij Wiestnik”. Na podstawie notatek pisarza uważa się, że bezpośrednią inspiracją do stworzenia powieści była filozofia Nikołaja Fiodorowa (rosyjskiego myśliciela). Według jego poglądów Zbawienie może nastąpić w rzeczywistości ziemskiej, za sprawą wybranego grona synów, którzy będą w stanie odkupić grzechy swoich rodziców.
Nie bez znaczenia pozostaje także wątek autobiograficzny Dostojewskiego – w 1878 roku zmarł bowiem jego mały synek (dziecko zmarło w wyniku epilepsji). Podobny motyw pojawia się w treści powieści.
Pierwsze polskie tłumaczenie utworu zostało dokonane w 1913 roku. Pełen rzetelny przekład ukazał się w 1928 roku (autorstwa Aleksandra Wata). Braci Karamazow tłumaczono jeszcze później wielokrotnie, a autorem ostatniego jest Cezary Wodziński (2015).
Kompozycja
Powieść składa się z czterech zasadniczych części, z których każda została dodatkowo podzielona na księgi i podrozdziały. Na końcu został również dodany Epilog, opisujący losy jednego z braci – Dymitra, niesłusznie oskarżonego i skazanego za zabójstwo ojca.
Problematyka
Powieść Fiodora Dostojewskiego opiera się na motywie zabójstwa, a właściwie ojcobójstwa, w którą, w bardzo różnym stopniu, zamieszani są wszyscy członkowie rodziny Karamazow. Autor skupił się na głębokiej analizie psychologicznej postępowań poszczególnych bohaterów, ich wewnętrznych dylematów czy wyrzutów sumienia. To prowadzi do rozważań na temat ogólnoludzkich dylematów moralnych związanych z wolną wolą, istnieniem Boga, dobra i zła.
Braci Karamazow można uznać za relację z poszukiwania wartości i idei z nadzieję, że któraś z nich przyniesie odpowiedzi na wszystkie pytania egzystencjalne. Książka jest także syntezą problemów, które prawdopodobnie dręczyły samego autora przez całe życie, a więc kwestii sprzeczności wiary i racjonalizmu, religii katolickiej i ateizmu czy buntu i pokory. Dużą część tekstu stanowią motywy związane ze znaczeniem wolności i idącymi za nią przekleństwami. Każdy z bohaterów jest na swój sposób myślicielem, filozofem, prezentującym odmienne światopoglądy i toczącym w swoim życiu ciągłą walkę o zrozumienie jego sensu.
Fiodor Dostojewski, Bracia Karamazow - bohaterowie
Fiodor Pawłowicz Karamazow
Ojciec tytułowych braci Karamazow, starszy człowiek, żonaty dwukrotnie. Ma trzech synów, jednak w plotkach jego służący Paweł Smerdiakow również jest jego nieślubnym dzieckiem. Mężczyzna niezbyt interesuje się losem swoich potomków, więc każdy z braci dorastał osobno nie mając kontaktu z ojcem.
Fiodor rywalizuje z jednym ze swoich synów – Dymitrem, o względy Gruszeńki. To rodzi między nimi konflikt, do którego dochodzą również kwestie majątkowe. Fiodor zostaje zamordowany, a wszelkie podejrzenia padają właśnie na Mitię. Rzeczywistym zabójcą okazuje się jednak Paweł Smerdiakow.
Dymitr Fiodorowicz Karamazow
Jest on najstarszym z rodzeństwa i chyba najbardziej przypomina swojego ojca z charakteru. Najmocniej przywiązany jest zaś do swojego najmłodszego brata – Aloszy.
Dymitr jest człowiekiem rozrzutnym, prowadzącym raczej hulaszczy tryb życia pełen kobiet i alkoholu. W związku z tym nie posiada żadnego majątku ani oszczędności. To rodzi konflikt między nim a ojcem, ponieważ Dymitr uważa, że mężczyzna jest mu winien część rodzinnego majątku jako rodzic. Ponadto obaj starają się o względy tej samej kobiety, choć Mitia jest zaręczony z Katarzyną Iwanowną. Porzuca ją jednak, wcześniej pożyczywszy dużą sumę pieniędzy. Szuka także innych źródeł dochodu – wszystko planuje przeznaczyć na ucieczkę z Gruszeńką. Mężczyzna zostaje oskarżony o zabójstwo swojego ojca i wszystkie dowody w sprawie jednoznacznie świadczą przeciwko niemu. Pomimo swojej niewinności zostaje skazany na piętnaście lat ciężkich prac na Syberii.
Iwan Fiodorowicz Karamazow
Drugi z tytułowych braci, inteligentny i wykształcony młodzieniec o dużej wrażliwości. Odrzuca wiarę w Boga ponieważ nie może patrzeć na zło panujące na świecie. Ze względu na swoją mądrość i intelekt zostaje poproszony o mediacje między Fiodorem i Dymitrem. Często odbywa filozoficzne rozmowy z Pawłem Smerdiakowem, który podziela większość jego poglądów. Gdy dowiaduje się, że służący zabił Fiodora, Iwan ulega wyrzutom sumienia i popada w obłęd. W sądzie próbuje zeznawać na korzyść swojego oskarżonego brata, jednak jego zeznania nie zostają potraktowane poważnie.
Aleksiej Fiodorowicz Karamazow
Najmłodszy z rodzeństwa – wstąpił do zakonu, a jego opiekunem i mentorem zostaje stary mędrzec imieniem Zosima. Po śmierci swojego nauczyciela opuszcza klasztor, gdyż nie może nieść obelg pod adresem zmarłego.
Uczestniczy w konfliktach rodzinnych, choć stara się za bardzo nie wychylać. Nawiązuje relację z młodym chłopcem Iliuszem, nękanym przez swoich rówieśników i stara mu się pomóc.
Katarzyna Iwanowna
Narzeczona Dymitra, która jest adorowana również przez jego brata Iwana – zresztą wiąże się z nim po aresztowaniu narzeczonego. Zostaje okradziona i porzucona przez Dymitra, który planuje ożenić się z Gruszeńką. Pod koniec Dymitr i Katarzyna wybaczają sobie wszelkie winy i rozstają się w zgodzie.
Zosima
Mędrzec i nauczyciel Aloszy, cieszący się wśród okolicznych mieszkańców popularnością, ze względu na swoje lecznicze umiejętności. Jego nauki filozoficzne mają duży wpływ na kształtowanie się charakteru podopiecznego.
Dowiadujemy się, że Zosima miał burzliwą młodość, jednak w którym momencie doznał egzystencjalnego olśnienia. Próbuje pojednać ze sobą Fiodora i Dymitra. Po jego śmierci zgromadzeni na pogrzebie spodziewają się cudów nad jego ciałem – przez większość uważany jest bowiem za świętego. Jego zwłoki zaczynają się jednak rozkładać, wydzielając nieprzyjemny zapach. Dla społeczeństwa jest to dowodem na jego fałszywość i złe prowadzenie się za życia.
Paweł Smerdiakow
Służący Fiodora Karamazowa i uważany za jego nieślubnego syna. Cierpi na epilepsję i najbardziej przyjaźni się z Iwanem, którego poglądy bardzo szanuje. Przyznaje mu się do zabójstwa Fiodora i argumentuje swój czyn cichym przyzwoleniem Iwana, czym wpędza brata w chorobę umysłową. Ostatecznie sam popełnia samobójstwo.
Gruszeńka
Młoda kobieta, która oczarowuje wszystkich mężczyzn dookoła siebie. O jej względy starają się również stary Fiodor oraz Dymitr. Dziewczyna cieszy się z tej zawziętej rywalizacji, odnosząc niezdrową satysfakcję. Ostatecznie jednak uświadamia sobie, że kocha Dymitra i zgadza się na wspólną ucieczkę do Ameryki.