Pozytywizm - charakterystyka epoki (ramy czasowe, pojęcia, filozofia)

1. Nazwa i ramy czasowe pozytywizmu/ realizmu

Pozytywizm to nazwa epoki w kulturze polskiej od upadku powstania styczniowego (1864) do lat 90. XIX w., a także filozofii na świecie. Termin ten wziął się od tytułu rozprawy francuskiego filozofa Augusta Comte'a – „Kurs filozofii pozytywnej”. W swojej pracy filozof postulował, by nauka zajęła się przedmiotami dającymi się poddać doświadczeniu empirycznemu, czyli – ostatecznie – fizycznymi. Jej ustalenia miały służyć realnemu polepszeniu życia człowieka (trzeba pamiętać, że pozytywizm to epoka wynalazków), nie zaś budowaniu spekulatywnych systemów metafizycznych, które, jak twierdził Comte, niczemu nie służą.

Na określenie przemian artystycznych na świecie stosuje się termin „realizm”, inne są też jego ramy czasowe. Otóż realizm, zwany również epoką powieści, trwa poza Polską praktycznie od lat 50. do 80. XIX wieku.

2. Filozofia i światopogląd pozytywizmu

Europa

Karol Darwin
Karol Darwin

W omawianym okresie dominującą rolę odgrywa światopogląd naukowy, jego przejawy widoczne są praktycznie w każdej dziedzinie ludzkiej refleksji, skutkiem czego nawet sztuka próbuje mu się podporządkować (scjentyzm). Wielki wpływ mają prace filozofów takich jak August Comte, Herbert Spencer czy Hipolit Taine. Dominuje też światopogląd ewolucjonistyczny związany z pojawienie się teorii ewolucji Karola Darwina. Była to teoria dotycząca rozwoju gatunków naturalnych, który miał się dokonywać na prawach doboru naturalnego (reprodukcja dokonuje się za sprawą najsilniejszych osobników, z czego wynika, że następnemu pokoleniu przekazywane są geny najwartościowsze, to znaczy takie, które najlepiej służą przetrwaniu w konkretnych warunkach) oraz walki o byt. Te dwie zasady skutkują wyeliminowaniem najsłabszych genów. Można zatem wyciągnąć z tego wniosek, że w przyrodzie lepsze wypiera gorsze. Te odkrycia Darwina przenoszono na obszar kultury i nauki: nie jest tak, że każda epoka wypracowuje swoją specyficzną tradycję o wartości porównywalnej do tradycji epok następnych, bowiem, zgodnie z tymi poglądami, każdy następny okres jest bardziej dojrzały. Ten sposób myślenia nazywa się właśnie ewolucjonizmem.

Niezwykle silne jest w tym czasie także nastawienie utylitarystyczne, a więc nastawienie na użyteczność podejmowanych działań i ich wyników). Refleksja naukowa, ale także sztuka, muszą przynosić wymierne efekty, które wpłyną na polepszenie ludzkiej egzystencji. Żeby jednak tak się stało, nauki humanistyczne oraz sztuka muszą podporządkować się wymogom ścisłości, charakterystycznym dla nauk przyrodniczych. Tylko wtedy możliwe jest obiektywne „zmierzenie” ich osiągnięć.

W związku z tym kształtują się nowe pomysły na badanie literatury. Hipolit Taine sformułował wyznaczniki, według których próbowano badać dzieła literackie. Wszystko, co było związane z sensem tekstu, jego metaforyką i aspektem duchowym – nie poddawało się ścisłej interpretacji. Wobec tego skoncentrowano się na osobie autora i badano jego twórczość jako przejaw, zgodnie z wyznacznikami Taine'a, środowiska, rasy i momentu (ten ostatni związany był zarówno z etapem rozwoju intelektualnego twórcy, jak i momentem historycznym, w którym żył).

W pozytywizmie wyodrębniła się nowa dyscyplina naukowa: socjologia. Miała ona ogromny wpływ na sztukę epoki, w której od artystów wymagano zacięcia socjologicznego. Poprzez swoją twórczość mieli oni dokonywać diagnozy panujących stosunków społecznych, warunków bytowych i przyczyniać się do zwiększenia wiedzy na temat człowieka, przy założeniu, że świat ludzki nie jest niczym innym, tylko przejawem świata przyrody (takie przekonanie rozpowszechniał Herbert Spe

Polecamy również:

  • Wiktor Gomulicki - biografia, książki

    Wiktor Gomulicki – polski poeta, powieściopisarz, eseista, badacz historii Warszawy. Więcej »

  • Anton Czechow - życie, twórczość, biografia

    Anton Pawłowicz Czechow urodził się w styczniu 1860 r. w rosyjskim Taganrogu w niezbyt zamożnej rodzinie kupieckiej. Był wnukiem pańszczyźnianego chłopa, który wykupił siebie i rodzinę, i synem sklepikarza. Po ukończeniu miejscowego gimnazjum (dwukrotnie powtarzał klasę) rozpoczął studia medyczne w... Więcej »

  • Karol May – biografia, książki

    Karol May był powieściopisarzem pochodzenia niemieckiego. Urodził się 25 lutego 1842 roku w Ernstthal. Popularność zyskał przede wszystkim jako autor książek o przygodach na Dzikim Zachodzie. Pisarz pochodził z dosyć ubogiej rodziny, trudniącej się tkactwem. Więcej »

  • Światopogląd i filozofia pozytywizmu

    Początki pozytywizmu są ściśle powiązane z osobą francuskiego myśliciela – Augusta Comte’a. To właśnie on stworzył podstawy nowego systemu myślowego, który nazwany został filozofią pozytywistyczną (od wydawanego w latach 1830 – 1842 sześciotomowego dzieła „Kurs filozofii... Więcej »

  • Sztuka II połowy XIX wieku - charakterystyka

    Sztuka II połowy XIX wieku określona była głównie przez zasadę dokładnego oddawania rzeczywistości. Na rzecz tego postulatu zrezygnowano z wszelkich sposobów upiększania świata, starając się ukazać jego pełny, realny kształt. Dzieła zaczęły dotykać bardziej przyziemnej tematyki. Przedstawiały... Więcej »

Komentarze (1)
Wynik działania 5 + 5 =
Kacpre
2022-02-24 08:53:58
dobre
  • Najnowsze
  • Losowe
Ostatnio komentowane
l
• 2023-10-01 12:30:44
nudne to
• 2023-10-01 11:52:10
macie
• 2023-09-30 17:00:17
to jest super edukujące zadanie
• 2023-09-29 08:07:38
3434444f234fcvqr4
• 2023-09-27 12:30:26