1. Ramy czasowe średniowiecza
Średniowiecze w całej Europie trwało w zasadzie dziesięć stuleci, od – jak się umownie przyjmuje – V do XV wieku. Za początek uznaje się najczęściej rok 476, kiedy to upadło cesarstwo rzymskie na Zachodzie. Daty końcowe to:
- rok wynalezienia druku przez Gutenberga (1450),
- rok upadku cesarstwa bizantyjskiego (zniszczenie Konstantynopola przez krzyżowców – 1453)
- rok odkrycia Ameryki (1492).
2. Średniowiecze – nazwa
Przyjmuje się, że nazwa epoki wzięła się z przekonania, iż jest to czas pomiędzy pierwszym a drugim przyjściem Chrystusa (tak zwaną paruzją). Oznaczałaby ona więc okres pośredni pomiędzy dwoma najistotniejszymi dla chrześcijaństwa wydarzeniami. Z czasem termin „średniowiecze” nabrał pejoratywnego zabarwienia, między innymi dzięki dziewiętnastowiecznemu badaczowi historii kultury Jacobowi Burckhardtowi. Uważał on bowiem, że tysiąclecie pomiędzy starożytnością a renesansem było czasem upadku kultury. Praca mediewistów (badacze zajmujący się kulturą i historią średniowiecza) wykazała fałszywość tej tezy.
Terminy łacińskie określające epokę to: medius aevus (średni wiek) lub media aetas (średnie wieki).
3. Filozofia i światopogląd średniowiecza
Pojęciem charakteryzującym światopogląd epoki jest teocentryzm. Było to przekonanie, że celem wszystkich bytów jest Bóg i to do niego powinny być odnoszone wszelkie ludzkie działania i pragnienia. W związku z tym, życie doczesne było traktowane jedynie jako pewien etap przejściowy, który w ostateczności ma doprowadzić do zjednoczenia z Bogiem po śmierci. Dlatego często powtarzającym się hasłem w średniowieczu było łacińskie memento mori, czyli „pamiętaj o śmierci”.
 |
| Biskup błogosławi ofiary dżumy - miniatura |
W ten sposób wszystkie sfery ludzkiej działalności zostały podporządkowane religii, a filozofia średniowieczna służyła refleksji teologicznej. W średniowieczu narodziła się scholastyka, która zajmowała się szczegółowymi problemami teologicznymi przy użyciu metody filozoficznej. Za jej twórcę uznaje się Anzelma z Canterbury, natomiast jej najznamienitszym przedstawicielem był św. Tomasz z Akwinu.
Silne były także w średniowieczu wpływy filozofii św. Augustyna, który postrzegał człowieka jako byt rozdarty między tym, co materialne a tym, co duchowe. Była to więc dość tragiczna wizja człowieczeństwa. W pewnym sensie odpowiedź na pomysły Augustyna stanowiła filozofia św. Tomasza, który nie zaprzeczał, że człowiek zajmuje miejsce pośrednie na drabinie bytów, jednak widział w tym Boski zamysł i dowód na harmonijną strukturę świata. Wszystko ułożone jest hierarchicznie i człowiek ma w tej hierarchii należne mu miejsce.
4. Literatura europejska w średniowieczu
 |
| Joanna D'Arc - miniatura z XV w. |
Po upadku kultury antycznej literatura miała się nie najlepiej. W zasadzie do wieku X nie powstało żadne znaczące dzieło literackie, choć oczywiście taka teza może wiązać się z brakiem odpowiednich źródeł (lub ich zaginięciem), które poświadczałyby istnienie takowych utworów.
Z pewnością nastąpił powrót do ustnych przekazów. Opowieści najczęściej dotyczyły tworzącej się nowej grupy społecznej, jaką w feudalnej Europie było rycerstwo. Około X w. – a w wersji ustnej pewnie na długo przed tą datą – zaczął rozpowszechniać się gatunek literacki nazywany w języku starofrancuskim chansons de geste (pieśni o czynie). Był to rodzaj eposu rycerskiego sławiący dokonania bohaterów, ich odwagę i lojalność. Najbardziej znanymi przykładami są „Pieśń o Rolandzie” oraz „Pieśni o Nibelungach” czy też zbiór legend arturiańskich (o królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu). Te ostatnie są nadal żywe, wciąż interpretowane i rozwijane.
Eposy rycerskie zalicza się do tak zwanej literatury