Dzieje Tristana i Izoldy - streszczenie
Historia rozgrywa się w Kornwalii za czasów panowania króla Marka. Z odsieczą w walce z najeźdźcami przybywa król Lonii, Riwalen. W dowód wdzięczności Riwalen otrzymuje rękę siostry Marka. Niestety wkrótce Riwalen ginie podczas wojny z odwiecznym wrogiem, Morganem. Jego młoda żona umiera z żalu i tęsknoty tuż po narodzinach ich jedynego syna, Tristana.
Opiekunem dziecka zostaje marszałek zwany Rohałtem Dzierżącym Słowo. Chcąc chronić Tristana, uznał go za własnego syna i wychował z dala od królewskiego dworu. Młody książę pobierał nauki u koniuszego Gorwenala. Pod jego okiem wyrastał na pięknego i zdolnego młodzieńca. Pewnego razu został porwany przez norweskich kupców. Kiedy na morzu dopadła ich burza, uwolnili Tristana spuszczając go do wody w czółnie, gdyż obawiali się, że nawałnica to kara za popełniony czyn.
Tristan trafił na dwór swojego wuja Marka, ponieważ zaimponował swoim kunsztem myśliwskim napotkanym na brzegu morza myśliwym. Po trzech latach pobytu na zamku dowiedział się od przybyłego na dwór Rohałta prawdy o swoim pochodzeniu. Pomścił śmierć ojca zabijając Duka Morgana. Jego ziemię przekazał swojemu przybranemu ojcu, a sam został lennikiem swojego wuja. Kolejną zwycięską walkę stoczył Tristan z Morhołtem, wysłannikiem króla Irlandii. Olbrzymi wojownik miał dopilnować transakcji przekazania haraczu władcy Irlandii przez króla Marka, od pobrania którego miał odstąpić w przypadku pokonania Morhołta. Mimo zwycięstwa Tristan zachorował od ostrza, którym ranił go przeciwnik. Na łodzi bez wioseł dopłynął do wybrzeży Irlandii, by szukać pomocy w powrocie do zdrowia. Tam zaopiekowała się nim Izolda Jasnowłosa, siostrzenica pokonanego Morhołta.
Izolda nie wiedziała, że pomaga znienawidzonemu przez siebie zabójcy wuja. Tymczasem w Kornwalii, pod naciskiem baronów, król Marek rozpoczął poszukiwania żony. Gdy jaskółki przynoszą do jego komnaty jasny włos, oznajmia, że poślubi tylko jego właścicielkę. Tristan przypomina sobie Izoldę i postanawia sprowadzić ją dla wuja. Wyrusza do Irlandii w przebraniu kupca i zabija smoka, by otrzymać za to zwycięstwo rękę królewny Izoldy. Jad smoka osłabił Tristana, co wykorzystał Aguynguerran Rudy, wykradając głowę smoka i podając się za jego pogromcę. Podstęp odkryła Izolda. Znalazłszy w jaskini osłabionego Tristana, poznała jego historię. Mimo początkowego gniewu po odkryciu w nim zabójcy wuja, Izolda pomaga mu przekonać wszystkich o kłamstwie Aguynguerrana i wyjeżdża z Tristanem do Kornwalii.
Podczas podróży dochodzi do brzemiennej w skutki pomyłki, mianowicie – Tristan i Izolda wypijają sporządzony przez matkę dziewczyny miłosny napój, przeznaczony dla Izoldy i króla Marka. Od tej pory młodzi nie mogli zapomnieć o uczuciu, jakie ich połączyło. Mimo miłości do Tristana, Izolda poślubiła Marka. W noc poślubną od hańby uratowała ją jej służąca, zajmując jej miejsce w małżeńskim łożu.
Kochankowie w obawie przed tym, że ktoś pozna tajemnicę służącej, kazali niewolnikom zabić służącą. Unika ona jednak śmierci, gdyż oprawcy litują się nad nią. Schadzki zakochanych odbywały się w nocy, ponieważ baronowie nienawidzący Tristana domyślali się jego zdrady i donieśli o tym królowi. Wreszcie baronowie zagrozili, że jeśli król nie usunie siostrzeńca z dworu, wypowiedzą mu oni wojnę. Król dowiedział się jednak o winie Tristana dzięki postępowi karła Frocyna. Rozgniewany władca postanowił spalić kochanków na stosie.
W drodze na stos Tristanowi udało się zbiec. Uratował Izoldę, gdy została ona wydana w ręce trędowatych. Domem kochanków stał się las moreński. Mimo tego, że byli kilkakrotnie niepokojeni i nawet sam król odnalazł miejsce ich pobytu, żyli razem szczęśliwie w leśnym szałasie.
Za radą pustelnika Tristan oddał ukochaną jej mężowi, a sam wyjechał z Kornwalii. Jednak obawiając się zemsty baronów, ponownie ukrył się w lesie. Pod wpływem baronów król zarządził sąd nad Izoldą. Miała być poddana próbie gorącego żelaza. Jeżeli nie zdradziła króla, jej dłoń miała pozostać bez śladów poparzenia po dotknięciu żelaza. Królowa wysłała do Tristana swojego sługę z prośbą o ratunek. Dzięki podstępowi uniknęła zguby.
Kochankowie na nowo zapałali do siebie uczuciem. Nakryty na gorącym uczynku podczas wizyty w komnacie ukochanej Tristan musi uciekać do Galii. Tam zdobywa dla ukochanej pieska z magicznym dzwonkiem u szyi. Dźwięk dzwonka powoduje, że zapomina się o wszystkich troskach. Po otrzymaniu daru Izolda wyrzuca dzwonek do morza, bo nie chce, by Tristan cierpiał, gdy ona nie odczuwa tęsknoty. Po dwóch latach wędrówki Tristan godzi się z myślą, że Izolda zapomniała o nim i bierze za żonę Izoldę o Białych Dłoniach, oddaną mu w zamian za wojenne wsparcie udzielone królowi Bretanii.
Tristan nie mógł zapomnieć o ukochanej Izoldzie i udał się do Kornwalii, aby sprawdzić, czy dochowała mu wierności. Gdy królowa dowiaduje się o jego ślubie, wpada w gniew i nie chce go widzieć. Zrozpaczony Tristan oddala się z Kornwalii. Nękany tęsknotą po pewnym czasie zawitał tam ponownie, w przebraniu szaleńca. Nieznany na dworze, opowiadał królewskiej parze fakty z życia znane tylko jemu i Izoldzie. Izolda nie mogła uwierzyć, że to sam Tristan. Wreszcie poznała go po pierścieniu.
Po spędzonych wspólnie kilku nocach Tristan wraca do Bretanii. Zraniony w walce, czuje zbliżającą się śmierć. Prosi posłańca, by udał się do Izoldy i prosił ją o przyjazd. Jeżeli statek z Kornwalii będzie miał białe żagle, będzie to oznaczało, że płynie nim królowa, jeżeli zaś czarne – nie chciała widzieć go przed śmiercią. Izolda płynie do ukochanego, ale jego zazdrosna żona, która usłyszała polecenia męża, kłamie, że statek ma czarny żagiel. Tristan umiera bez pożegnania z ukochaną. Zastawszy go martwego, Izolda umiera z żalu. Król Marek przewozi ciała kochanków i umieszcza je w kaplicy. W nocy z trumny Tristana wyrasta głóg, który wrasta w grób Izoldy. Odrasta nawet wtedy, gdy ucinają go miejscowi. Łączy zakochanych po śmierci.
Dzieje Tristana i Izoldy - plan wydarzeń
1. Śmierć rodziców Tristana
2. Wychowanie Tristana przez Rohałta
3. Porwanie Tristana
4. Tristan trafia na dwór króla Marka
5. Pokonanie Morhołta przez Tristana
6. Pokonanie smoka i poznanie Izoldy Jasnowłosej
7. Podstęp Aguynguerrana
8. Pomyłka podczas podróży z Izoldą do króla – magiczny eliksir
9. Ślub Izoldy i króla Marka
10. Intrygi baronów
11. Podstęp karła
12. Ucieczka kochanków do lasu moreńskiego
13. Próba żelaza
14. Ucieczka Tristana do Galii
15. Niezwykły podarunek – piesek z dzwoneczkiem na szyi
16. Poślubienie Izoldy o Białych Dłoniach
17. Gniew ukochanej Izoldy
18. Śmiertelna rana
19. Kłamstwo żony na temat koloru żagli statku
20. Śmierć Tristana i Izoldy
21. Głóg na grobie
Dzieje Tristana i Izoldy - opracowanie (geneza, czas i miejsce akcji, motywy)
Geneza „Tristana i Izoldy”
Legenda o Tristanie i Izoldzie po raz pierwszy spisana została ok. 1170 r. przez Tomasza z Anglii. Samo jej powstanie stanowi zagadkę, chociaż najbardziej prawdopodobna jest wersja, iż legenda ta narodziła się pośród plemion celtyckich. Badacze zaliczają ją do kręgu legend arturiańskich, które opowiadane były już w VII stuleciu. Musiała więc przez długi czas funkcjonować w tzw. obiegu ustnym.
Zapis Tomasza z Anglii nie był jedynym funkcjonującym w średniowieczu. Znane są także inne, datowane na XIII i XIV stulecia. Istnieje możliwość, że część z nich stanowiła rejestracją nieco odmiennych wersji legendy. Materiał ten posłużył do pracy wybitnemu francuskiemu filologowi i mediewiście, Josephowi Bedier, który w 1900 r. dokonał rekonstrukcji tekstu legendy i opublikował jako „Dzieje Tristana i Izoldy”.
Czas i miejsce akcji „Tristana i Izoldy”
Czasem akcji „Dziejów Tristana i Izoldy” jest średniowiecze. Najprawdopodobniej jest to wczesny okres tej epoki, na co wskazują liczne walki toczone o terytoria (w późniejszym średniowieczu wojny feudalne nie były już tak intensywne) oraz rozszerzające się wpływy chrześcijaństwa.
Akcja poematu nie toczy się w jednym miejscu. Utwór rozpoczyna się w Kornwalii (południowo-zachodnia część Anglii), gdzie rodzice Tristana biorą ślub. Później akcja przenosi się do Lonii – ojczyzny ojca Tristana. Bohater musiał opuścić to miejsce w wieku kilkunastu lat, gdyż został porwany przez norweskich kupców i znalazł się z powrotem w Kornwalii, gdzie trafia na zamek Tyntagiel. Akcja przenosi się także do Irlandii oraz Bretanii (północna Francja). Istnienie większości miejsc (zamków, portów itd.) pojawiających się w „Dziejach Tristana i Izoldy” nie zostało nigdy potwierdzone.
Motywy fantastyczne
Świat przedstawiony w „Dziejach Tristana i Izoldy” pełen jest magii i niesamowitych stworzeń. Bohater mierzy się z przerażającymi kreaturami – pokonuje smoka nękającego mieszkańców Irlandii oraz olbrzyma (Urgana Włochatego), który straszył ludzi żyjących w Bretanii. Niezwykle ważną rolę w dziele odgrywa magiczny napój. Substancja ta, sporządzona z tajemniczych ziół, miała stać się źródłem szczęścia dla Izoldy Jasnowłosej, lecz na skutek nieporozumienia okazała się przyczyną zguby bohaterów.
Motyw szaleństwa
Bohaterów „Dziejów Tristana i Izoldy” łączy szaleńcze uczucie, które jest owocem spożycia przez nich napoju miłosnego. Obydwoje bardzo cierpią wiedząc, że miłość ta jest niemożliwa do spełnienia (Izolda Jasnowłosa miała zostać przecież żoną króla Marka, a Tristan związał się z Izoldą o Białych Dłoniach). Ból ten szczególnie widoczny jest w przypadku Tristana – honorowego i dzielnego rycerza. Dla niego szaleńcza namiętność, jaką odczuwał do Izoldy Jasnowłosej, była czymś okrutnym, gdyż musiał zmagać się z poczuciem, że zdradził króla, czyli nie dopełnił roli prawdziwego rycerza. Szaleństwo wielokrotnie dotyka bohaterów „Dziejów Tristana i Izoldy”. W obłęd popada także Izolda o Białych Dłoniach, kiedy uświadamia sobie, jak wielką krzywdę wyrządziła umierającemu Tristanowi okłamując go.
Motyw podróży
Najważniejszą podróżą w „Dziejach Tristana i Izoldy” jest wyprawa, którą odbył tytułowy bohater po przyszłą żonę króla Marka. Historia potoczyła się jednak w zupełnie niespodziewany sposób – Tristan i Izolda wypili napój miłosny, co stało się początkiem nie tylko ich miłości, ale także wielkiego nieszczęścia.
Czymś szczególnym dla Tristana jest morze. Kiedy był ranny po starciu z Morhołtem i spodziewał się śmierci, najbardziej pragnął zobaczyć morze i móc wypłynąć łodzią. Przez siedem dni i nocy dryfował łodzią, mając u boku tylko swoją lutnię i w ten sposób trafił do Irlandii.
Motyw śmierci
W „Dziejach Tristana i Izoldy” pojawia się wyidealizowane przedstawienie śmierci. Tristan – bohaterski rycerz i wojownik – umiera nie dlatego, że odniósł rany, lecz z powodu nieustającej tęsknoty za ukochaną. Izolda Jasnowłosa żegna się z życiem w momencie, w którym widzi nieżywego ukochanego. Miłość okazała się tak silna, że skoro nie mogli oni być razem za życia, zaprowadziła ich do innego świata, gdzie mogą żyć wspólnie.
Dzieje Tristana i Izoldy - interpretacja
„Dzieje Tristana i Izoldy” to przykład tzw. romansu rycerskiego, gatunku powstałego w średniowieczu i niezwykle wówczas popularnego (jego rozwój przypada na XV-XVI w.).
Głównym tematem tego typu dzieł były często niezwykłe – często niemalże baśniowe – przygody bohaterskich rycerzy, królów, wojowników. Średniowieczna opowieść o Tristanie i jego ukochanej to jeden z najpopularniejszych, zachowanych do dzisiejszych czasów, rycerskich romansów. Współczesna wersja opowieści została odtworzona na podstawie kilku tekstów wywodzących się z wczesnego średniowiecza.
Główny bohater utworu to postać funkcjonująca jako wzorzec idealnego rycerza. Tristana poznajemy jako młodego, silnego fizycznie i niezwykle odważnego wojownika. Młodzieniec zasługuje na najwyższe uznanie ze względu na swoją lojalną postawę wobec opiekuna – króla Marka – i wielkie męstwo oraz umiejętności, choćby w walce z okrutnikiem Morhołtem.
Tristan, kochany przez poddanych króla (i znienawidzony przez zazdrosnych baronów), stoi u progu życia czekając na kolejne „rycerskie” przygody. Spokój bohatera zostaje jednak zakłócony przez spotkanie z Izoldą Jasnowłosą. Fatalna namiętność, porażająca dwoje młodych bohaterów, wykracza poza ramy typowego romansu rycerskiego. Kochankowie – ze względu na omyłkowe wypicie magicznego eliksiru miłości – nie mogą bez siebie żyć, nie potrafią ukryć swojego uczucia ani z niego zrezygnować. Rozpaczliwie miotają się pomiędzy wiernością małżonkowi (lub władcy) a miłością, która może ich doprowadzić do niechybnej zguby.
Autor opowieści podkreśla determinację bohaterów, siłę ich emocji, ciągłe rozdarcie pomiędzy rozpaczą a szaleństwem. Uczucie kochanków jest występne pod wieloma względami. Bohaterowie grzeszą cudzołóstwem, krzywoprzysięstwem, kłamią, oszukują i zabijają (Izolda porywa się nawet na życie wiernej służki – Brangien). Szczególnie bolesna jest zdrada Tristana, hańbiącego swym zachowaniem dobre imię opiekuńczego wuja. Pomimo tego, sympatia narratora opowieści lokuje się wyraźnie po stronie kochanków.
Bedier, opierający swe dzieło na średniowiecznych tekstach, rozgrzesza kochającą się parę, tłumacząc ich zachowanie wpływem czarodziejskiego napoju. Bohaterów rozgrzeszy też z pewnością czytelnik. Tristan i Izolda muszą przejść wiele bolesnych upokorzeń, by ostatecznie, już pośmiertnie, osiągnąć swój cel. Ich determinacja – ukoronowana godnym pochówkiem we wspólnym grobowcu – jest do dziś symbolem wiecznej miłości, rozpoczętej i kierowanej przez kapryśny los.
Dzieje Tristana i Izoldy - bohaterowie
Charakterystyka Tristana
Przyjście Tristana na świat
Tristan był synem Riwalena (króla Lonii) oraz Blancheflor (siostry króla Kornwalii). Nie było mu jednak dane poznać swoich rodziców – ojciec umarł na krótko przed jego narodzinami, a matka, nie mogąc znieść straty ukochanego, odeszła niedługo po wydaniu Tristana na świat:
- Synu - rzekła - długo pragnęłam cię ujrzeć; i widzę najpiękniejszą istotę, jaką kiedykolwiek niewiasta nosiła w żywocie. (...). Że więc przybyłeś na ziemię przez smutek, imię twoje będzie Tristan. Rzekłszy te słowa ucałowała go i, ucałowawszy, natychmiast umarła (…).
Małego chłopca wziął na wychowanie Rochałt Dzierżący Słowo – zaufana postać dla jego rodziny.
Młodość Tristana
Tristan przez siedem lat dorastał pod opieką przybranego ojca. Wkrótce został przekazany Gornewalowi, który nauczył go rycerskich umiejętności (walki mieczem, lancą itp.) oraz przekazał najważniejsze wartości etosu rycerskiego (odrzucać kłamstwo, wspomagać słabszych, szanować dane słowo).
Kilkunastoletni Tristan został porwany przez norweskich kupców i trafił do Kornwalii. Tam znalazł się pod opieką króla Marka, który był też jego wujem. Chłopic imponował swoimi niesamowitymi zdolnościami pokazując, że jest nie tylko dobrze wyszkolonym rycerzem, ale także człowiekiem posiadającym wspaniałe umiejętności myśliwskie, muzyczne oraz szlachetne cechy charakteru.
Tristan - odważny rycerz
Bohater utworu już wkrótce po przybyciu do Kornwalii miał okazję wykazać się swoim męstwem. Mieszkańcy krainy żyli w przerażeniu powodowanym przez, reprezentujący Irlandię, rycerza Morhołta:
(...) mocą dawnych traktatów Irlandczycy mogli ściągnąć z Kornwalii jednego roku trzysta funtów miedzi, drugiego roku trzysta funtów czystego srebra, zasię trzeciego trzysta funtów złota. Ale kiedy przychodził czwarty rok, uwozili trzystu młodych chłopców i trzysta młodych dziewcząt w wieku piętnastu lat, wybieranych losem spośród rodzin Kornwalii. Owóż tego roku, jako posła swego zlecenia, król wyprawił do Tyntagielu olbrzymiego rycerza Morhołta (…).
Tristan pokonał go w pojedynku, którego stawką było zaprzestanie ściągania trybutu z Kornwalii. Młodzieniec nie bał się śmierci, był na nią przygotowany i chciał opuścić świat w godny sposób. Rany, jakie odniósł w pojedynku z Morhołtem, były ciężkie i przekonany o swym rychłym zgonie bohater postanowił oddalić się i prosił, by wypuszczono go na pełne morze w łodzi bez wioseł i żagla.
Tristan swoją odwagą i wielkimi umiejętnościami wykazywał się jeszcze kilkukrotnie. Największym dokonaniem bohatera było pokonanie smoka atakującego Irlandię. Dzięki temu zdobył rękę Izoldy Jasnowłosej dla swego wuja. Innym przykładem jego wspaniałego męstwa było pokonanie Urgana Włochatego – olbrzyma, który nękał mieszkańców Galii (dzięki temu zwycięstwu Tristan zdobył psa Milusia – lekarstwo na wszystkie zgryzoty).
Tristan - bohater wyznający etos rycerski
Tristan to wojownik niezwykle honorowy i szlachetny. Nie pomagał wujowi Markowi dla tytułów czy bogactw, lecz czynił to z potrzeby serca oraz sumienia. Kiedy wszyscy dostojnicy twierdzili, że robi to tylko ze względów praktycznych, postanowił udać się do Irlandii po Izoldę Jasnowłosą – przyszłą żonę króla Marka – by udowodnić im, iż najważniejsze jest dla niego dobro wuja.
Wpojone zasady stanowiły ogromną wartość dla Tristana – przez całe życie pragnął się nimi kierować. Zawsze chętnie pomagał słabszym i nigdy nie lękał się jakiegokolwiek przeciwnika. Lojalność wobec króla Marka mobilizowała go do działania i dodawała mu sił (np. do pokonania Morhołta). Tristan gorliwie wierzył w Boga i ufał w Jego sprawiedliwość:
(…) ale pokładał ufność w Bogu i wiedział, że na udeptanej ziemi nikt nie ośmieli się dobyć broni przeciwko niemu. I zaiste sprawiedliwie pokładał ufność w Bogu (…).
Tristan - wojownik pokonany przez miłość
Momentem gwałtownej przemiany Tristana było wypicie eliksiru miłosnego, który przeznaczony był dla Izoldy Jasnowłosej i króla Marka. Miłość, jaka narodziła się wtedy między bohaterem a przyszłą żoną króla Kornwalii, stała się przyczyną jego zmiany. Uczucie to było fatalne, gdyż stanowiło zaprzeczenie całej dotychczasowej postawy Tristana, jednak mocy eliksiru nie można było w żaden sposób pokonać.
Tristan, chcąc żyć z Izoldą Jasnowłosą, musiał oszukiwać i kłamać. Próbował znaleźć ukojenie w ramionach innej kobiety, Izoldy o Białych Dłoniach, lecz okazało się to niemożliwe. Wspaniały wojownik stał się żywym zaprzeczeniem etosu rycerskiego, do czego doprowadziła właśnie niezwykle gwałtowna miłość. Bardzo źle znosił rozłąkę ze swą ukochaną, rozłąkę konieczną, by mogli w ogóle żyć:
(…) Z dala od niej czuł, iż śmierć jego jest pewna i bliska; raczej umrzeć od jednego razu niż konać dzień po dniu. Kto żyje w męczarni, jest jakby umarły. Tristan pragnie śmierci, żąda śmierci; ale niech królowa dowie się bodaj, że zginął z miłości dla niej; niech się dowie, a lżej mu będzie umrzeć (…)
– słowa te potwierdzają wielkie cierpienie, jakiego doznawał Tristan, będąc oddzielonym od Izoldy.
Finałem tragicznej miłości jest śmierć, która dosięga Tristana z powodu nieustającej tęsknoty za ukochaną. Ostatnim życzeniem bohatera było ujrzeć jeszcze raz twarz Izoldy Jasnowłosej. Niestety nie było mu to dane – Izolda o Białych Dłoniach skłamała, że przypływający statek ma czarną flagę, co miało oznaczać, iż nie ma na nim Izoldy Jasnowłosej. Tristan umarł więc w bólu, w poczuciu rozłąki.
Podsumowanie
Tristan był bohaterem niezwykle szlachetnym i odważnym. Kiedy pozostawał wolny od wpływu magicznego eliksiru, niejednokrotnie udowadniał swój heroizm i lojalności wobec króla. Zmiana, jaka dokonała się w jego osobowości, nie była przez Tristana zawiniona. To eliksir miłości wziął go we władanie i połączył jego serce z kobietą, której Tristan nigdy nie powinien był kochać – przyszłą żoną swojego wuja i króla Kornwalii, Izoldą Jasnowłosą.
Charakterystyka Izoldy
Informacje ogólne
Izolda Jasnowłosa była córką króla Irlandii – Anguisha – oraz królowej Izoldy Starszej. Wiadomo, że jej matka doskonale znała sztukę ziołolecznictwa, której nauczyła swoją córkę.
W „Dziejach Tristana i Izoldy” pojawia się, opłakując śmierć swego wuja Morholta i opatrując rany odniesione przez Tristana w pojedynku z tym irlandzkim rycerzem (oczywiście kobieta nic o tym nie wie). Kiedy tożsamość Tristana przestaje być niejawna, bohater powraca do swego kraju, jednak piękno Izoldy Jasnowłosej nie daje mu spokoju i postanawia wrócić po nią do Irlandii, by prosić ją o rękę w imieniu wuja Marka, króla Kornwalii, dla którego miała być idealną partnerką.
Izolda Jasnowłosa - kobieta obdarzona niesamowitą urodą
Izolda Jasnowłosa niewątpliwie była kobietą przepiękną. Tak opisywano reakcje ludzi na jej widok: (…) Bretonowie cudują się patrząc na nią; nigdy nie widzieli kobiety równej piękności”. Jej piękne oblicze budziło zachwyt wszystkich mężów stanu, którzy niewątpliwie pragnęli mieć taką kobietę u swojego boku. Wyjątkową cechą jej urody były jasne włosy:
(…) Radował się widząc królową, swą siostrę i siostrzenicę, Izold Jasnowłosą, o warkoczach ze złota, której piękność jaśniała już jak wschodząca jutrzenka (...).
Izolda Jasnowłosa - kobieta porywcza i impulsywna
Izolda Jasnowłosa nie była uosobieniem skromności i spokoju. Scena, w której opłakuje śmierć Morholta i wygraża jego zabójcy, pokazuje już, że jest ona osobą energiczną i pełną werwy. Te cechy charakteru jeszcze mocniej wyeksponowane zostają po wypiciu przez nią eliksiru miłości – jej uczucie do Tristana jest zaborcze, a ona sama – gotowa zapłacić każdą cenę, byle tylko być bliżej ukochanego. Wielokrotnie zdradzała swego męża, króla Marka. Jej postawa pokazuje, iż nie zawahałaby się popełnić morderstwa (próbowała nawet zabić swoją służącą), żeby tylko ukryć niewierność przed królem. Jej porywczość widoczna jest także w scenie, kiedy dowiedziawszy się prawdy o zabójstwie Morholta, wygrażała mieczem bezbronnemu Tristanowi.
Izolda Jasnowłosa - ofiara wielkiej i nieszczęśliwej miłości
Bohaterka celtyckiej legendy jest gotowa zrobić wszystko dla swego ukochanego. Miłość, która narodziła się przypadkiem, stała się największym przekleństwem jej życia. Nie mogła znaleźć szczęścia, ponieważ doznawała go tylko u bokuTristana. Z tego względu zupełnie nie cieszyło jej dworskie życie – nie potrafiła czerpać z niego radości, wiedząc, że jej ukochany jest gdzieś daleko. By ukryć swoje prawdziwe uczucia, wymyślała różne podstępy, np. przyrzekała, że tylko dwaj mężczyźni trzymali ją w ramionach – król Marek oraz przebrany pielgrzym przenoszący ją przez wodę – Tristana.
Izolda Jasnowłosa była gotowa zrobić wszystko dla Tristana. Najlepszym tego dowodem jest jej decyzja o ucieczce, aby móc stanąć obok konającego ukochanego. Kiedy okazało się, że jej luby już nie żyje, umarła targana tęsknotą do niego.
Podsumowanie
Izolda Jasnowłosa, podobnie jak Tristan, stała się ofiarą wielkiej siły magicznej – eliksiru miłości. Okazuje się, że nie jest to ulotna i niemal bezwolna kobieta, lecz silna i aktywna dama, która potrafi wiele zaryzykować, by osiągnąć swój cel. Mimo że Izolda Jasnowłosa jest postacią aktywną, działającą, okazuje się niemal bezsilna w otwartej walce z przeciwnościami, dlatego godzi się na swój los, czyniąc jednak wszystko, by móc znaleźć się blisko ukochanego Tristana.
Dzieje Tristana i Izoldy - charakterystyka bohaterów drugoplanowych
Izolda o Białych Dłoniach
Tragiczna bohaterka tragedii, córka władcy Bretonii i prawowita żona Tristana. Bohater poślubia ją, przekonany o swojej niechęci Izoldy Jasnowłosej. Po zawarciu małżeństwa, Tristan postanawia jednak dochować wierności pierwszej kochance. Swoją wstrzemięźliwość tłumaczy żonie ślubem złożonym Bogu. Gdy młoda małżonka odkrywa prawdę, postanawia się zemścić. W finale utworu okłamuje umierającego Tristana przekazując mu błędną informację o przypływającym statku (czarny żagiel zamiast białego). Gdy w zamku pojawia się Izolda Jasnowłosa, małżonka Tristana – pełna wyrzutów sumienia – zezwala przybyszce pożegnać ukochanego mężczyznę.
Król Marek
Władca Kornwalii, wuj Tristana i mąż Izoldy Jasnowłosej. Król Marek to postać szlachetna i równie tragiczna jak pozostali bohaterowie opowieści. Sprawiedliwy, rozsądny i konsekwentny – jest przykładem wzorowego władcy. Przyjmuje na swój dwór osieroconego siostrzeńca i wychowuje go jak własnego syna. Gdy doradcy donoszą mu o romansie królowej z Tristanem, nie daje im wiary. Wielokrotnie przechytrzony przez kochanków, upokorzony i oszukany – nadal nie traci uznania w oczach poddanych. Na prośbę Tristana przyjmuje wiarołomna małżonkę pod swój dach. Bywa naiwny, ale jego zachowanie jest podyktowane wielką miłością zarówno do siostrzeńca, jak i małżonki. Król udowadnia swą szlachetność po śmierci kochanków, składając ich ciała we wspólnym grobowcu.
Baronowie
Andret (siostrzeniec króla Marka), Gwenelon, Gondoin, Denoalen – grupa czterech zamożnych szlachciców przebywających na dworze króla. Jedynym celem każdego z nich jest doprowadzenie do wygnania Tristana z zamku. Baronowie obawiają się, że bezdzietny władca odda swój majątek w ręce ukochanego siostrzeńca. Pod wpływem namów czworga doradców król Marek zezwala Tristanowi na poszukiwania właścicielki złotego włosa. Po zaślubinach króla baronowie śledzą nową władczynię i wykrywają jej romans. Od tego momentu usilnie starają się udowodnić nieprawość Tristana i ostatecznie osiągają swój cel, przypłacą go jednak życiem.
Brangien
Młoda wierna służąca Izoldy Jasnowłosej. Towarzyszy jej podczas podróży do Kornwalii. Przed wyjazdem matka księżniczki powierza jej napój o magicznych właściwościach. PrZez nieuwagę służki wywar zostaje wypity przez Izoldę i Tristana. Brangien bierze na siebie część winy kochanków. Zadośćuczynieniem służki jest zastąpienie swej pani w łożnicy króla; tym samym Izolda unika hańbiącej kary.
Frocyn
Karzeł, magik i błazen na dworze króla Marka. Na prośbę zazdrosnych baronów obiecuje pomoc w odkryciu miejsca schadzek kochanków. Niewiele brakuje, by karzeł osiągnął swój cel. Z pomocą Frocyna królowi udaje się podsłuchać rozmowę kochanków. Na szczęście dla nich samych, Tristan dostrzega obecność władcy (schowanego w konarach drzewa) i ostrzega ukochaną. Zawstydzony Frocyn podejmuje kolejną próbę udowodnienia swojej racji – namawia króla do opuszczenia zamku. Nocą rozsypuje wokół jej łoża mąkę. Nieuważny Tristan wpada w pułapkę (mąką zostaje zbroczona krwią z jego rany) i zostaje skazany na śmierć.
Miłość Tristana i Izoldy miłością tragiczną?
Informacje wstępne
Legenda o Tristanie i Izoldzie powstała w czasach wczesnego średniowiecza wśród ludów celtyckich. W XIII w. krążyło już wiele zapisów tego dzieła, co może świadczyć o jego wielkiej popularności. Teksty te stały się podstawą pracy rekonstrukcyjnej, jaką wykonał w 1900r. Józef Bedier – wybitny mediewista i filolog francuski. Opublikował on efekt swojej pracy jako dzieło zatytułowane „Dzieje Tristana i Izoldy”.
Przypadkowy początek uczucia głównych bohaterów
Tristan po raz pierwszy ujrzał Izoldę, gdy córka króla Irlandii opatrywała jego rany, których nabawił się w starciu z Morholtem. Rozpaczająca po stracie wuja i przysięgająca zemstę kobieta nie wiedziała, że uśmiercił go młody rycerz, więc udzieliła mu pomocy. Kiedy powrócił do Kornwalii, baronowie, zazdrośni o miłość i szacunek, jakimi darzył go król Marek, zaczęli zarzucać mu interesowność i pragnienie przejęcia tronu. Jedynym wyjściem z tej sytuacji było zaproponowanie królowi małżeństwa, by mógł doczekać się potomka. Los chciał, że w ręce wuja Tristana trafił cieniutki złoty włos, a sam władca Kornwalii postanowił poślubić właśnie jego właścicielkę. Tylko młody rycerz wiedział, że jest nią Izolda, po którą wkrótce wyruszył. W czasie podróży powrotnej rozegrało się niezwykłe wydarzenie – córka króla Irlandii wiozła eliksir miłosny, by mieć pewność, że pokocha swego przyszłego partnera. Para bohaterów przypadkiem wypiła tę substancję, co dało początek niesamowitemu uczuciu.
Miłość Tristana i Izoldy – tragiczne przeznaczenie
Izolda miała zostać żoną króla – opiekuna i wuja Tristana, któremu młody rycerz był bezgranicznie wierny. Kiedy eliksir zaczął działać, silne uczucie połączyło serca córki króla Irlandii oraz Lończyka. Tristan miał jednak świadomość, że nie może oszukiwać swego mocodawcy, co byłoby aktem zdrady, sprzecznym z przestrzeganym przezeń etosem rycerskim. W dodatku odebranie przyszłej małżonki królowi zrujnowałoby dotychczasowe osiągnięcia bohatera i okryłoby go wieczną hańbą. Z tego względu tytułowa para musi żyć w ukryciu, godząc się na funkcjonowanie trójkąta miłosnego – król Marek, Izolda, Tristan.
Uczucie, jakie narodziło się między Izoldą a Tristanem, jest fatalne. Bohaterowie nie mogą bez siebie żyć, znajdując się dużej odległości cierpią z powodu okrutnej tęsknoty. Kiedy córka króla Irlandii zostaje mieszkanką zamku króla Marka, Tristan próbuje znaleźć ukojenie w ramionach innej kobiety. Staje się to źródłem podwójnego nieszczęścia – ani Izolda o Białych Dłoniach nie jest w stanie dać szczęścia Tristanowi znajdującemu się pod wpływem magicznego wywaru, ani on nie potrafi odpowiednio zaangażować się w relację z nią.
Żadna z osób wplątanych w tę miłosną intrygę nie może odnaleźć szczęścia. Tristan i Izolda znajdują się w rozłące, co staje się powodem ich narastającego cierpienia. Król Marek ma coraz więcej podejrzeń, traci wewnętrzny spokój. Natomiast Izolda o Białych Dłoniach czuje się nieszczęśliwa, przeczuwając, że nie jest prawdziwą miłością Tristana.
Miłość śmiertelna
Nieustanna tęsknota, ciągła konieczność ukrywania swych prawdziwych uczuć, los wygnańców, cudzołożników, niszczenie przestrzeganych wartości – wszystko to stopniowo wyniszcza bohaterów. Ich miłość nie znajduje miejsca na ziemi, gdyż dzieli ich zbyt wiele – Izolda była żoną króla, którego Tristan był wiernym sługą. Historia córki króla Irlandii oraz młodego rycerza zmierza ku nieuchronnemu końcu – śmierci. Pierwszy odchodzi Tristan. Nie był on w stanie poradzić sobie z tęsknotą. Jego ostatnim pragnieniem było ujrzeć jeszcze raz ukochaną, jednak przez kłamstwo małżonki nie dostąpił tej przyjemności. Izolda Jasnowłosa, przybywszy niezwłocznie na miejsce, dostrzegła martwego oblubieńca i padła rażona falą rozpaczy. Na grobach zakochanych wyrósł głóg, co było znakiem ich wielkiej miłości oraz tego, że byli sobie przeznaczeni.
Podsumowanie
Legenda o Tristanie i Izoldzie powstała w czasach wczesnego średniowiecza – epoce niezwykle silnych podziałów. Tragiczna historia miłosna jest osadzona właśnie w takich realiach. Bohaterowie wystawieni są na działanie dwóch sprzecznych i niezwykle mocnych sił – przeznaczenia oraz społecznego porządku. Obydwoje są bezsilni w tej walce, a ich miłość może zrealizować się dopiero po śmierci. Historia taka mogła wielokrotnie powtarzać się w średniowieczu, zmieniając bohaterów. Silna hierarchia powodowała, że ludzi łączyły nie uczucia, lecz interesy polityczne i majątkowe. Opowieść o losach Tristana i Izoldy wydaje się więc być głosem sprzeciwu płynącym z ust nieznanego twórcy legendy. Pokazuje ona, że miłości nie da się kupić, a przeznaczenie potrafi działać bardzo mocno. Ingerencja człowieka w te odwieczne siły musi więc skończyć się tragedią.
Joseph Bedier - biografia
 |
| Joseph Bedier |
Józef Bedier żył w latach 1864-1938. Był francuskim pisarzem, krytykiem literackim, badaczem i znawcą średniowiecza.
Urodził się 1 stycznia 1864 roku w Paryżu jako syn prawnika – Adolfa Bedier. Joseph spędził dzieciństwo na francuskiej wyspie Reunion. Bedier większość swego życia poświęcił badaniu francuskich średniowiecznych tekstów literackich. Pracował jako wykładowca literatury średniowiecznej na Uniwersytecie we Fryburgu, w Szwajcarii (lata 1889-1891). Od 1893 roku wykładał również w College de France.
Dzięki wieloletnim staraniom udało mu się zebrać i opracować wiele arcydzieł literatury średniowiecza m.in. „Dzieje Tristana i Izoldy” (opracowane przez niego w 1900 r.), „Pieśń o Rolandzie” (1920 r.) oraz zbiór fabliaux (średniowieczny gatunek obejmujący głównie teksty wierszowane). Na pracach naukowych Bedier oparto m.in. współczesną teorię gatunku „chansons de geste” (poematy rycerskie). Od 1920 roku aż do śmierci pisarz był członkiem słynnej Akademii Francuskiej. Bedier zmarł 29 sierpnia 1938 roku w miejscowości Grand-Serre we Francji.
Najważniejsze dzieła Józefa Bedier
1891 – „Le Fabliau de Richeut”
1893 – „Les Fabliaux”
1900 – „Dzieje Tristana i Izoldy”(fr. „Le Roman de Tristan et Iseut”)*
1902 – „Le Roman de Tristan par Thomas”
1907 – „Les Deux Poemes de la Folie Tristan”
1909 – „Les Chansons de croisade”
1919 – „L’Effort français”
1920 – „Pieśń o Rolandzie”
1927 – „Commentaires sur la Chanson de Roland”
*Na język polski „Dzieje Tristana i Izoldy” przetłumaczył, a także opracował Tadeusz Boy-Żeleński. Książka ukazała się drukiem w 1917 roku.