Geneza „Tristana i Izoldy”
Legenda o Tristanie i Izoldzie po raz pierwszy spisana została ok. 1170 r. przez Tomasza z Anglii. Samo jej powstanie stanowi zagadkę, chociaż najbardziej prawdopodobna jest wersja, iż legenda ta narodziła się pośród plemion celtyckich. Badacze zaliczają ją do kręgu legend arturiańskich, które opowiadane były już w VII stuleciu. Musiała więc przez długi czas funkcjonować w tzw. obiegu ustnym.
Zapis Tomasza z Anglii nie był jedynym funkcjonującym w średniowieczu. Znane są także inne, datowane na XIII i XIV stulecia. Istnieje możliwość, że część z nich stanowiła rejestracją nieco odmiennych wersji legendy. Materiał ten posłużył do pracy wybitnemu francuskiemu filologowi i mediewiście, Josephowi Bedier, który w 1900 r. dokonał rekonstrukcji tekstu legendy i opublikował jako „Dzieje Tristana i Izoldy”.
Czas i miejsce akcji „Tristana i Izoldy”
Czasem akcji „Dziejów Tristana i Izoldy” jest średniowiecze. Najprawdopodobniej jest to wczesny okres tej epoki, na co wskazują liczne walki toczone o terytoria (w późniejszym średniowieczu wojny feudalne nie były już tak intensywne) oraz rozszerzające się wpływy chrześcijaństwa.
Akcja poematu nie toczy się w jednym miejscu. Utwór rozpoczyna się w Kornwalii (południowo-zachodnia część Anglii), gdzie rodzice Tristana biorą ślub. Później akcja przenosi się do Lonii – ojczyzny ojca Tristana. Bohater musiał opuścić to miejsce w wieku kilkunastu lat, gdyż został porwany przez norweskich kupców i znalazł się z powrotem w Kornwalii, gdzie trafia na zamek Tyntagiel. Akcja przenosi się także do Irlandii oraz Bretanii (północna Francja). Istnienie większości miejsc (zamków, portów itd.) pojawiających się w „Dziejach Tristana i Izoldy” nie zostało nigdy potwierdzone.
Motywy fantastyczne
Świat przedstawiony w „Dziejach Tristana i Izoldy” pełen jest magii i niesamowitych stworzeń. Bohater mierzy się z przerażającymi kreaturami – pokonuje smoka nękającego mieszkańców Irlandii oraz olbrzyma (Urgana Włochatego), który straszył ludzi żyjących w Bretanii. Niezwykle ważną rolę w dziele odgrywa magiczny napój. Substancja ta, sporządzona z tajemniczych ziół, miała stać się źródłem szczęścia dla Izoldy Jasnowłosej, lecz na skutek nieporozumienia okazała się przyczyną zguby bohaterów.
Motyw szaleństwa
Bohaterów „Dziejów Tristana i Izoldy” łączy szaleńcze uczucie, które jest owocem spożycia przez nich napoju miłosnego. Obydwoje bardzo cierpią wiedząc, że miłość ta jest niemożliwa do spełnienia (Izolda Jasnowłosa miała zostać przecież żoną króla Marka, a Tristan związał się z Izoldą o Białych Dłoniach). Ból ten szczególnie widoczny jest w przypadku Tristana – honorowego i dzielnego rycerza. Dla niego szaleńcza namiętność, jaką odczuwał do Izoldy Jasnowłosej, była czymś okrutnym, gdyż musiał zmagać się z poczuciem, że zdradził króla, czyli nie dopełnił roli prawdziwego rycerza. Szaleństwo wielokrotnie dotyka bohaterów „Dziejów Tristana i Izoldy”. W obłęd popada także Izolda o Białych Dłoniach, kiedy uświadamia sobie, jak wielką krzywdę wyrządziła umierającemu Tristanowi okłamując go.
Motyw podróży
Najważniejszą podróżą w „Dziejach Tristana i Izoldy” jest wyprawa, którą odbył tytułowy bohater po przyszłą żonę króla Marka. Historia potoczyła się jednak w zupełnie niespodziewany sposób – Tristan i Izolda wypili napój miłosny, co stało się początkiem nie tylko ich miłości, ale także wielkiego nieszczęścia.
Czymś szczególnym dla Tristana jest morze. Kiedy był ranny po starciu z Morhołtem i spodziewał się śmierci, najbardziej pragnął zobaczyć morze i móc wypłynąć łodzią. Przez siedem dni i nocy dryfował łodzią, mając u boku tylko swoją lutnię i w ten sposób trafił do Irlandii.
Motyw śmierci
W „Dziejach Tristana i Izoldy” pojawia się wyidealizowane przedstawienie śmierci. Tristan – bohaterski rycerz i wojownik – umiera nie dlatego, że odniósł rany, lecz z powodu nieustającej tęsknoty za ukochaną. Izolda Jasnowłosa żegna się z życiem w momencie, w którym widzi nieżywego ukochanego. Miłość okazała się tak silna, że skoro nie mogli oni być razem za życia, zaprowadziła ich do innego świata, gdzie mogą żyć wspólnie.