Informacje wstępne
„O zachowaniu się przy stole” to jeden z najbardziej wartościowych tekstów poetyckich polskiego średniowiecza. Jest to nie tylko pierwszy tekst reprezentujący rodzimą literaturę świecką, ale także najstarsze dzieło, które zostało podpisane przez autora. W tym wypadku był nim Przecław Słota – szlachcic z Ziemi Sieradzkiej, często spędzający czas w otoczeniu Tomasza z Węgleszyna. starosty generalnego Wielkopolski. Można mieć więc pewność, że Słota był człowiekiem dobrze wykształconym i doskonale zaznajomionym z ówczesnymi zwyczajami.
„Wiersz Słoty o chlebowym stole” (można spotkać się również z taką nazwą tego dzieła) powstał najpewniej na początku XV w., a jego najstarszy zapis datowany jest na rok 1415.
„O zachowaniu się przy stole” - interpretacja
W średniowiecznej Europie wielką popularnością cieszyły się utwory opisujące zasady stosownego zachowania w rozmaitych sytuacjach. Związane było to z ewolucją kultury i gromadzeniem się ludzi w ośrodkach o określonych profilach (dwory królewskie, książęce i szlacheckie, klasztory, seminaria itp.).
„Wiersz Słoty o chlebowym stole” to dzieło posługujące się elementem satyrycznym, który miał piętnować złe wzorce biesiadowania. Autor przywołuje wiele przykładów niewłaściwego zachowania: nieszanowanie hierarchii panującej na uczcie (wpychanie się przed ogół), nabieranie do ust zbyt wielkich ilości jadła, wypluwanie pokarmu i ponowne jego spożywanie itd. Kontrapunktem są ludzie „cni” – potrafiący zachować się doskonale. Ich obecność można bardzo szybko zaobserwować, gdyż są uprzejmi (nie zabierają całego jadła dla siebie, lecz dzielą się z innymi). Właśnie oni cieszą się największą sympatią służby, chętnie podsuwającej im najlepsze kęsy.
W utworze „O zachowaniu się przy stole” można wskazać dwa dominujące tematy, dzielące utwór jakby na dwie części. Pierwsza część poświęcona jest wymienieniu niewłaściwych postaw przy stole i skonfrontowaniu ich z tymi, które godne są pochwały. Natomiast w drugiej autor podjął problematykę stosownego zachowania się w obecności kobiet oraz właściwego postępowania z nimi (należy podawać im najlepsze porcje jadła, dbać o czystość języka, okazywać szacunek itd.). W samym sposobie przedstawiania kobiet można dostrzec wpływy literatury rycerskiej (eposu), która zapoczątkowała ten trend w literaturze średniowiecznej:
(…) Ktokoli czci żeńską twarz,/ Matko Boża, ji tym odarz:/ Przymi ji za sługę swego,/ Schowaj grzecha śmiertnego/ I też skończenia nagłego,/ Boć paniami stoji wiesiele,/ Jego jest na świecie wiele,/ I ot nich wszytkie dobroć mamy,/ Jedno na to sami dbajmy./ I toć są źli, czso jim szkodzą (…).
Powyżej widzimy nie tylko polecenie Matce Bożej mężczyzn respektujących kobiety, lecz także wielką pochwałę płci pięknej.
„O zachowaniu się przy stole” - analiza
„O zachowaniu się przy stole” jest utworem poetyckim składającym się ze 114 wersów. Rękopis zdaje się zaprzeczać temu twierdzeniu, ale trzeba wziąć pod uwagę fakt, iż w średniowieczu bardzo oszczędnie gospodarowano pergaminem. Około 50 % tego dzieła napisane zostało ośmiozgłoskowcem, a pozostałe wersy posiadają zbliżoną ilość sylab (głównie siedem lub dziewięć). W utworze występują rymy klauzulowe – parzyste. Większość z nich jest żeńska, chociaż pojawiają się także męskie (np. chleb - potrzeb).
Język utworu nie jest skomplikowany, posługuje się prostymi egzemplifikacjami, wyliczając naganne i poprawne zachowania. Jako że jest to przykład poezji świeckiej, brak tu skomplikowanej terminologii religijnej, która często była niezrozumiała dla ludzi spoza stanu duchownego. Pojawiają się natomiast słowa i frazy bardzo dosadne, co w zamyśle miało pomóc osiągnąć planowany efekt – wszak jest to przykład twórczości dydaktycznej.
Podsumowanie
„O zachowaniu się przy stole” to niedługi utwór wpisujący się w nurt literatury dydaktycznej. Dobrze widoczne jest w nim łączenie motywów popularnych na zachodzie Europy, co czyniło go zapewne elementarzem dobrego wychowania wśród polskiej szlachty. W swojej wymowie jest on bardzo bezpośredni, dosłowny – określone modele postępowania są łatwe do rozpoznania, a negatywne zachowania dosyć mocno krytykowane.