Oda do młodości jako manifest romantyczny

Tradycje manifestu

Manifest jest to zespół idei światopoglądowych, artystycznych, ideowych charakterystycznych dla danej grupy, które przybierają formę apelu do odbiorców. Znane manifesty wolnościowe to „Mazurek Dąbrowskiego”, „Rota”, „Warszawianka”, „Marsylianka” czy „Oda do radości” Ludwiga van Beethovena.

„Oda do młodości” jako manifest

„Oda do młodości” Adama Mickiewicza jest manifestem pokoleniowym, a więc charakterystycznym dla określonego pokolenia literackiego, połączonego wspólnymi ideami, filozofią i przeżyciami. Pomimo wyraźnej obecności w utworze idei oświeceniowych, mamy tu do czynienia bardziej z manifestem pokolenia romantycznego. Nie bez powodu „Oda…” odegrała dużą rolę w powstaniu listopadowym, kiedy jej fragmenty umieszczano na murach. Tekst Mickiewicza jednocześnie jest również manifestem kosmicznym, ponieważ dotyczy problemów globalnych.

Romantyczne elementy utworu

Tekst utworu został zorganizowany wokół opozycji młodości i starości. Starość jest tutaj oceniana negatywnie, w przeciwieństwie do młodości, która w romantyzmie stanowi jedną z najważniejszych wartości. Starość zostaje zobrazowana w postaci ziemi, a więc przestrzeni ograniczonej. Młodość to natomiast niebo i lot, czyli nieskończoność i wolność. Ponadto starość to stan martwego czasu teraźniejszego i konserwatyzmu w przeciwieństwie do młodości, która oznacza kreację, zdolność do przemiany świata i rozwoju.

Zostaje tu zatem uruchomiony romantyczny mit rewolucji. Siłą młodości jest zdolność łamania wszelkich schematów i konwencji osiągana dzięki wspólnocie, jedności myśli i dusz. Starość z kolei cechuje egoizm i koncentracja na wartościach materialnych. To siła młodości zapewnia sławę i nieśmiertelność, a ponadto dokonuje heroicznych czynów wzorem mitologicznego Heraklesa. Przykład tego bohatera Mickiewicz wykorzystuje nie bez przyczyny. Po śmierci Herakles został bowiem mężem bogini Hebe, czyli patronki młodości. Starość oznacza natomiast, w przeciwieństwie do wzniosłych dokonań mitologicznego herosa, niezdolność do czynu i przypadkowość. Wiąże się z nią zniewolenie fizyczne i duchowe.

Mickiewicz w przedstawianiu młodości nawiązuje do biblijnej księgi „Genesis”. W ujęciu poety jest ona siłą kosmiczną, która ma moc stworzenia świata na nowo. Zasadami owej nowej rzeczywistości będą zaś miłość, przyjaźń oraz wolność. Starość i młodość mają zatem charakter jakości symbolicznych. Stanowią oznaki dwóch różnych postaw wobec świata i sztuki. Tym samym „Oda do młodości” jest manifestem wiary w wartości romantyczne: wolność, rewolucję, łamanie społecznych konwencji oraz siłę miłości.

Rękopis „Ody do młodości” z 1920 r.