Zbliża się noc i zamek nowogrodzki przygotowuje się do snu. Do bram zbliżają się jeźdźcy krzyżaccy. Żądają oni natychmiastowej audiencji u księcia Litawora.
Mimo późnej pory Litawor nie śpi jeszcze, jednak jego słudzy boją się zakłócać jego spokój. Ponieważ Krzyżacy nalegają, wreszcie budzą książęcego doradcę, Rymwida. Rymwid po rozmowie z Krzyżakami udaje się do komnaty księcia, aby z nim porozmawiać. Książę słysząc wiadomość o przybyciu Krzyżaków robi się nerwowy. Nie chcąc, by jego doradca spostrzegł to, gasi – niby przypadkiem – lampę.
Książę, chcąc wytłumaczyć obecność Krzyżaków, których chce prosić o pomoc w odebraniu prawnie mu się należących ziem, które wniosła w posagu jego żona Grażyna, opowiada swojemu doradcy historię tego sporu. Sednem sprawy jest fakt, iż Witołd nie chce uznać prawa Litawora do Lidy. Książę poleca zorganizowanie całego przedsięwzięcia Rymwidowi. Ma on przygotować wojsko do wymarszu na Lidę. Doradca, mimo iż jest lojalny wobec swojego panu, próbuje odwieźć go od tego zamiaru. Tłumaczy, iż taka postawa i najazd na Lidę nie zjednają mu sprzymierzeńców, a uczynią jedynie najeźdźcą w oczach mieszkańców napadniętych ziem. Przypomina, że dawniej władcy zjednywali sobie najpierw starszyznę i lud. Dzięki takiemu zabiegowi można było przejąć ziemie w bezkrwawy sposób.
Książę nie przyjmuje jednak tej argumentacji. Podjął już decyzję i podpisał umowę z Krzyżakami. Oni pomogą mu w walce, a w zamian otrzymają pewne terytoria.
Ta wiadomość bardzo wzburza Rymwidem. Mówi, że Krzyżacy to odwieczni wrogowie Litwy. Przywołuje najazd Niemców na Litwę. Książę odpowiada, iż to sam Witołd zmusza go do zbratania się z Krzyżakami, gdyż to on prowadzi zbrojne przygotowania i sprzeciwia się przekazaniu mu należnych mu prawem ziem. Mówi, że Witołd zawsze postępuje w ten sposób, że zabiera dla siebie wszystko to, co najlepsze, wykorzystuje Litwora. Książę nie ma zamiaru dłużej na to pozwalać. Litawor kończy rozmowę i odprawia swojego sługę. Sam zaś kładzie się spać.
Rymwid musi wykonać rozkazy, ale powiadamia o nich księżną. Grażyna jest kobietą wysoką, z racji czego często bywa mylona ze swoim mężem, kiedy jeździ konno. Księżna to osoba bardzo mądra i roztropna. Dzięki swojemu spokojowi i mądrości potrafi wpływać na męża, toteż Rymwid sądzi, iż również tym razem księżnej uda się wpłynąć na męża. Gdy Rymwid przekazuje Grażynie wiadomości o wezwaniu do pomocy Krzyżaków, księżna postanawia natychmiast rozmówić się z Litaworem. Rozmowa małżonków jest krótka i gwałtowna. Rymwid widzi, jak Grażyna pospiesznie opuszcza komnatę Litawora, natomiast książę udaje się na spoczynek.
Giermek Grażyny odprawia posłów krzyżackich, którzy są oburzeni takim obrotem spraw. Poprzysięgają zemstę. Początkowo Rymwid sądzi, iż Grażynie udało się przekonać męża do odesłania Krzyżaków, jednak widząc, jak władca natychmiast po rozmowie z żoną idzie spać, Rymwid zaczyna domyślać się, iż wyrzucenie Krzyżaków było wyłączną inicjatywą księżnej, która uznała, że później zdoła przekonać Litawora do zmiany decyzji.
Rymwid postanawia wyjaśnić tę sprawę z księżną. W tym momencie pojawia się giermek z wiadomością, iż Krzyżacy szykują się do bitwy. Chcą napaść na Nowogródek. Grażyna jest początkowo zdziwiona, po chwili ogarnia ją przerażenie – przecież to ona nakazała odesłać posłów krzyżackich i w ten sposób ściągnęła na na nich gniew Krzyżaków. Po chwili Grażyna jednak opanowuje się. Poleca rozpocząć przygotowania do odsieczy. Sama udaje się do komnaty męża.
Rymwid pragnie wyjaśnić zaistniałą sytuację i udaje się do komnaty Litawora. Zastaje go już w zbroi – książę chce stanąć na czele wojska. Jego chód jest niepewny, a szabla przypięta po złej stronie. Doradca sądzi, iż władca jest zmęczony i śpiący, stąd ta niezgrabność ruchów i roztargnienie.
Akcja przenosi się na pola, gdzie ma rozpocząć się bitwa. Wojska litewskie czekają na pojawienie się Krzyżaków. Gdy to następuje, władca rusza do ataku nie wydając żadnych rozkazów wojsku. Rymwid przejmuje funkcję dowódcy i szybko wydaje rozkazy. Litawor walczy bardzo mężnie, choć wydaje się dziwnie osłabiony. Walka trawa długo. W końcu szala zwycięstwa przechyla się na stronę Krzyżaków. Wówczas do walki wkracza czarny jeździec. Tymczasem Litawor zostaje osaczony przez wroga – walczy zaciekle, w końcu zostaje jednak silnie ranny przez wystrzał z działa. Rymwid chce pomóc zdjąć zbroję Litaworowi, lecz ten prosi go, by tego nie robił, ale w zamian zawiózł go do zamku. Rymwid rozpoznaje głos Grażyny. Spełnia jej życzenie bez słowa.
Bitwa dobiega końca. Wojska Litawora dzięki pomocy czarnego jeźdźcy zwyciężają. Wśród żołnierzy nie panuje jednak radośćy, bowiem wiedzą, iż ich władca został ciężko ranny. Nie wiadomo, czy przeżyje.
Kolejnego dnia pojawia się kondukt żałobny. Zwłoki ciągle zamkniętej są zbroi, jednak brakuje elementów charakterystycznych dla pochówku władcy. Zebrany tłum jest zdziwiony tym faktem. Nagle pojawia się czarny jeździec. Gdy zdejmuje zbroję, okazuje się, że to Litawor. Poddani cieszą się, że ich władca żyje. Litawor mówi, że w bitwie zginęła jego żona. Poświęciła swoje życie dla ojczyzny. Skończywszy przemówienie Litawor rzuca się w płomienie, by dołączyć do ukochanej Grażyny.
Epilog wydawniczy
Epilog zawiera ważne fakty, które dokładnie umiejscawiają akcję utworu. Czytelnik dowiaduje się też, że historia Grażyny została spisana przez przyjaciela wydawcy. Uzupełniły ją informacje, jakie przekazał giermek księżnej. Wydawca zasięgnął języka u Nowogrodzian. Nikt jednak nie potrafił mu niczego konkretnego powiedzieć. Rymwid, póki żył, milczał. Prawdopodobnie był związany obietnicą zachowania tajemnicy. Na szczęście wydawca dotarł do giermka księżnej, który opowiedział mu wszystko, co sam wiedział.
Czytelnik uzyskuje potwierdzenie domysłów Rymwida, który przypuszczał, iż Grażyna z własnej woli oddaliła posłów krzyżackich, dlatego też w chwili, gdy Krzyżacy gotowali się do walki, sama stanęła do bitwy, przywdziewając zbroję swojego męża.
Grażyna prosił swojego męża, by nie brał za sojuszników Krzyżaków, jednak Litawor nie chciał o tym słyszeć. Wówczas Grażyna podjęła decyzję. Gdy okazało się, że w zemście Krzyżacy gotują się do walki, księża udała się z powrotem do męża, jednak ten spał. Nie wiadomo, czy Grażyna nie chciała go budzić, czy też obawiała się jego reakcji. Wzięła jego zbroję. Giermek nie zobaczył miecza przy lewym boku. Kazała osiodłać konia i wyjechała z zamku.
Gdy Litawor obudził się, począł szukać żony, lecz w zamku nikogo nie było. Wziąwszy konia pogalopował w kierunku, skąd dochodziły odgłosy bitwy.
Po skończonej bitwie Litawor powrócił wraz z Rymwidem na zamek, niosąc omdlałą Grażynę, która była ciężko ranna w pierś. Grażyna padła ostatkiem sił u stóp męża, błagając go o przebaczenie. Mówiła, że to była jej jedyna zdrada wobec niego. Książę rozpłakał się i począł podnosić małżonkę. Grażyna skonała.
Obecnie w kraju nowogrodzkim pamięć o Grażynie przetrwała w pieśniach, a pole, gdzie odbyła się bitwa, zwane jest polem Litewki.