Księga I
Gospodarstwo
Na dziedziniec przed niewielkim dworkiem wjeżdża bryczka z młodym szlachcicem. Tadeusz Soplica powraca do rodzinnego domu po kilku latach spędzonych na nauce w Wilnie. Młodzieniec zauważa, że dom jest opuszczony. Otwiera drzwi i z radością przygląda się zmianom, jakie zaszły w wystroju dworku podczas jego nieobecności. Ze zdziwieniem zauważa, że jego dawny, dziecięcy pokój jest zamieszkany przez kobietę, o czym świadczy wystrój pomieszczenia. Gość zerka przez okno, podziwiając ziołowy ogródek. Niespodziewanie zauważa tajemniczą, młodą, dziewczynę. Ta wbiega do pokoju, i – dostrzegłszy gościa – z krzykiem ucieka. Zawstydzony Tadeusz opuszcza pokój. Spotyka go Wojski i prowadzi ku gościom Sędziego, powracającym z wyprawy do lasu. Sędzia Soplica z radością wita podopiecznego. Po spacerze całe towarzystwo udaje się na wieczerzę przygotowaną (wbrew woli Sędziego) w ruinach zamku, leżącego niedaleko dworku Sopliców. Zamek jest przedmiotem ciągłego sporu pomiędzy Soplicami a Horeszkami (pierwotnymi właścicielami posiadłości). Sprawę oddano do sądu, a spór ma zażegnać Podkomorzy, który zjechał do Soplicy wraz ze swoją rodziną i współpracownikami. Goście wchodzą do sieni w ustalonym porządku, rozpoczyna się wystawna kolacja. Tadeusz, zajmujący prawem gościa wysokie miejsce u stołu, zauważa obok siebie puste krzesło. Sędzia wygłasza naukę na temat zasad dobrego zachowania, kierując swe uwagi głównie ku młodym mężczyznom, zaniedbującym damy siedzące przy stole. Młodzież rzuca się do usługiwania kobietom, tymczasem uwagę wszystkich zwraca pojawienie się spóźnionego gościa. Piękna, wystrojona kobieta siada obok Tadeusza, nawiązując z nim lekką, towarzyska rozmowę. W drugim końcu stołu trwa kłótnia pomiędzy Asesorem i Rejentem, dotycząca szybkości ich myśliwskich chartów. Podkomorzy proponuje polowanie na zająca, które ma ostatecznie rozstrzygnąć spór. Podczas kłótni Tadeusz przypadkiem dowiaduje się, że piękna nieznajoma jest jego ciocią. Wzburzony tą informacją, kładzie się spać w stodole.
Księga II
Zamek
Wczesnym rankiem mężczyźni wybierają się na polowanie, które ma rozsądzić rację Rejenta lub Asesora. Hrabia, spóźniony na spotkanie, zatrzymuje się przy ruinach zamku, zachwycony jego widokiem. Spotyka go Gerwazy, dawny sługa Horeszków. Starzec oprowadza Hrabiego po ruinach zamku i opowiada historię śmierci swego pana, zabitego przez Jacka Soplicę (brata Sędziego Soplicy). Stolnik miał zginąć podczas ataku Moskali na zamek, niespodziewanie zastrzelony przez Jacka. Gerwazy zarzuca Soplicy zemstę (Stolnik odmówił mu ręki swej córki, Ewy) i zdradę (wsparcie Rosjan). Po śmierci pana poprzysiągł jego zabójcy zemstę. Wzruszony Hrabia decyduje się na zerwanie układów z Sędzią i przejęcie zamku. Po drodze do dworku dostrzega w ogrodzie piękną, młodą dziewczynę. Ogrodniczka ucieka spłoszona przez przybysza. Tymczasem w dworze trwa śniadanie. Polowanie zakończyło się fiaskiem (zając wpadł w chłopskie zagony, charty wstrzymano) i spór nie został rozstrzygnięty. Telimena wyjaśnia Tadeuszowi, że ich pokrewieństwo jest dość dalekie. Opowiada też zebranym zabawną historyjkę z czasów pobytu w Petersburgu (zagryzienie pieska pokojowego przez charta). Wojski godzi skłóconych, proponując, aby wybrali sędziów polubownych i postawili zakład. Asesor i Rejent przystają na propozycję. Telimena, znudzona dywagacjami myśliwych proponuje wyprawę na grzyby.
Księga III
Umizgi
Hrabia kontynuuje poszukiwania tajemniczej ogrodniczki. Dostrzega ją w sadzie przylegającym do dworku. Dziewczyna, otoczona gromadką małych dzieci przypomina
