Przełom romantyczny w literaturze spowodowany był głębokimi przemianami społecznymi i politycznymi w Europie pod koniec XVIII wieku. Rewolucja francuska zachwiała dotychczasowym porządkiem społecznym i doprowadziła do upadku feudalizmu. Rosnący niepokój pogłębiał niechęć młodego pokolenia do cywilizacji i technologii. Romantyczni twórcy szukali ukojenia na łonie natury. Tajemniczość przyrody fascynowała ich i inspirowało artystycznie. Czystej i nieskalanej naturze przeciwstawiali brud i skażenie cywilizacji, która tłamsi wolność jednostki. Fascynacja naturą jest widoczna w romantycznym malarstwie. Popularne były pejzaże, które często ukazywały naturę jako groźny i nieogarniony żywioł. Przyroda odgrywa ważną rolę w epopei „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza.
Funkcje obrazów przyrody w utworach literackich na przykładzie „Pana Tadeusza”
Epopeja Adama Mickiewicza rozpoczyna się od inwokacji, czyli rozbudowanej apostrofy, za pomocą której poeta zwraca się do ukochanej ojczyzny i Matki Boskiej. Przebywający na emigracji poeta opiewa w niej piękno litewskiej przyrody. W wyobraźni przenosi się na Litwę i odtwarza w pamięci wygląd ojczystego krajobrazu. Malowniczo opisuje piękno litewskiej przyrody – zieloność pagórków, błękit rzeki, falujące zboża, delikatne kwiaty i rośliny. Szczególnie interesująca w tym opisie jest kolorystyka. Mickiewicz posłużył się całą paletą barw, prezentując piękno litewskiej przyrody. To powoduje, że obraz ten jest niezwykle sugestywny i malarski. Poeta oddziałuje w ten sposób na wyobraźnię czytelnika, który wyobraża sobie Litwę jako arkadyjską krainę szczęścia i piękna. Bohaterowie poematu otoczeni są przez cudowny, wręcz baśniowy krajobraz. Na co dzień obcują z pięknem ojczystej przyrody. W księdze czwartej znajduje się opis litewskiego matecznika (puszczy). Poeta retorycznie pyta, czy ktoś jest w stanie zbadać tak rozległe i tajemnicze tereny. Sugeruje tym samym, że przyroda jest dla nas tajemnicą, zagadką, której nie można do końca rozwikłać. Puszcza litewska to miejsce niebezpieczne dla człowieka, ponieważ rządzi się swoimi prawami. W „Panu Tadeuszu” przyroda jest niezwykła i nieodgadniona jak Absolut. Jej piękno przenika dążenia człowieka i usprawnia jego działania.
Funkcje obrazów przyrody w utworach literackich na przykładzie „Kordiana” Juliusza Słowackiego
Tytułowy bohater dramatu Słowackiego przechodzi duchową i emocjonalną przemianę. Postanawia zmienić swoje życie, stojąc na szczycie góry Mont Blanc. Zapierający dech w piersiach krajobraz górski wpływa na stan emocjonalny bohatera. Kordian czuje siłę i sprawczość, uważa, że jest szczególnie blisko Boga, dlatego marzy o dokonywaniu niezwykłych czynów. Pobyt na łonie natury odnawia go duchowo i ożywia. Stojąc na szczycie góry, porzuca mrzonki i poświęca się walce o obronie ojczyzny. Utwór Słowackiego pokazuje, jak wielkie znaczenie w życiu bohaterów romantycznych odgrywała natura.