W romantyzmie postacie kobiece odgrywały ważną rolę w literaturze. Kobiety są tytułowymi bohaterkami wielu słynnych utworów polskiego romantyzmu, np. powieści poetyckich („Maria” Antoniego Malczewskiego i „Grażyna” Adama Mickiewicza), dramatów („Balladyna” i „Lilla Weneda” Juliusza Słowackiego) i ballad („Pani Twardowska”, „Świtezianka” Adama Mickiewicza). Kobiece bohaterki były, podobnie jak męskie postacie, nieszczęśliwymi kochankami, walczącymi o wolność patriotkami, niebezpiecznymi zabójczyniami itd. Dziewiętnastowiecznym symbolem kobiecości jest tzw. Matka-Polka, która oddaje się rodzinie i wychowaniu dzieci. Przykładem takiej postawy jest Pani Rollisonowa z III części „Dziadów” Adama Mickiewicza.
Literacka kreacja Matki-Polki i jej symboliczne znaczenie w „Dziadach części III”
Rollison to młody uczeń, który za udział w spisku zostaje aresztowany i osadzony w więzieniu. Podczas przesłuchań wykazuje się wielkim bohaterstwem – nie zdradza wrogowi żadnych tajemnic i nie wydaje nikogo. Zostaje za to pobity przez przesłuchującego go żołnierza. Na skutek pobicia ma problemy ze zdrowiem. Okrutny Senator Nowosilcow i jego poplecznicy podziwiają upór i odwagę chłopaka. Na audiencję do Nowosilcowa udaje się niewidoma Pani Rollisonowa, matka skatowanego więźnia. Kobieta codziennie domaga się rozmowy z Rosjaninem i w końcu zostaje wpuszczona. Okrutny Nowosilcow szydzi z jej kalectwa, ale Pani Rollisonowa się tym nie zraża – błaga senatora o zlitowanie się nad synem. Chłopak był jej pomocnikiem, opiekunem i żywicielem rodziny. Bez niego wdowa umrze lub będzie skazana na poniewierkę. Rollisonowa wie, że jej syn jest męczony, przeczuwa, że dzieje się z nim coś złego. Z miłości do dziecka decyduje się na upokorzenie – pada na kolana przed przedstawicielem zaborców, prosząc go o posłanie księdza do celi syna. Kiedy dowiaduje się, że chłopak nie żyje, wpada w rozpacz i chce zemsty na okrutnych wrogach. Od księdza dowiaduje się jednak, że śmierć została upozorowana, a jej syn nadal przebywa w celi. W końcu pada zemdlona przed tyrańskim Nowosilcowem. Pani Rollisonowa jest wzorem patriotki i matki – żeby ratować syna, decyduje się na poniżenie i hańbę. Jej miłość jest bezwarunkowa, chce za wszelką cenę pomóc swojemu dziecku. Rollisonowa to matka cierpiąca, która symbolizuje wszystkie Polki opłakujące tragiczny los swoich synów. Mickiewicz pokazuje, że miłość matki do dziecka nigdy nie ustaje i jest wzorem miłości w ogóle.
Literacka kreacja Matki-Polki i jej symboliczne znaczenie w wierszu „Do matki Polki”
Matka z wiersza Mickiewicza jest porównana do Maryi, której serce przeszył „miecz boleści”. Poeta zwraca się do niej bezpośrednio, opisując cierpienia, jakie spotkają jej syna, który będzie walczyć w obronie ojczyzny. Przygotowuje kobietę na mękę, jaką będzie musiała przeżyć, będąc matką i Polką. Cierpienie młodych ludzi Mickiewicz porównuje z męką Chrystusową. Matka-Polka jest natomiast Maryją, która wiernie stoi pod krzyżem i towarzyszy synowi do samego końca.