Przypowieść to gatunek literacki o charakterze moralistyczno-dydaktycznym. Cechy przypowieści to zwięzła forma, uproszczona fabuła, schematyzm w przedstawianiu postaci i wydarzeń i pouczające przesłanie. Fabuła utworów moralistycznych powinna być odczytywana w sposób alegoryczny lub symboliczny. Przypowieść nazywana jest także parabolą. Gatunek ten znany był już w starożytności. Parabolą chętnie posługiwał się Jezus, wyjaśniając słuchaczom prawdy wiary. Przypowieścią posługiwało się wielu kaznodziejów i autorów literatury dydaktycznej (parenetycznej). Motyw paraboli wykorzystał również Adam Mickiewicz w swoim arcydramacie pod tytułem „Dziady”.
Przypowieść i jej funkcje w utworze literackim na przykładzie „Dziadów części III”
Jednym z głównych bohaterów dramatu Mickiewicza jest ksiądz Piotr, prosty mnich bernardyński, który egzorcyzmuje poetę Konrada. W Scenie VIII dramatu kapłan jest gościem senatora Nowosilcowa. Rosjanin przesłuchuje księdza Piotra w sprawie Rollisona, młodego patrioty, który odznacza się niezwykłą dzielnością i honorem, nie zdradzając wrogowi tajnych informacji. Odnosi się do duchownego w sposób bardzo niekulturalny i grubiański. Pomocnicy senatora, Pelikan i Doktor, ubliżają księdzu i policzkują go. Ksiądz Piotr znosi obelgi z honorem i cierpliwością, ale przepowiada bijącym go ludziom rychłą śmierć. Rozpoczyna się bal u senatora Nowosilcowa. Goście słyszą huk w pobliżu – okazuje się, że Doktor zginął od uderzenia pioruna. Zaskoczony Senator pyta księdza, w jaki sposób przewidział to wydarzenie. W odpowiedzi ksiądz Piotr opowiada dwie przypowieści. Pierwsza z nich mówi o ludziach, którzy zasnęli pod murem. Wśród nich był zbój, którego obudził i ostrzegł anioł. Kiedy zbójca dziękował za ocalenie, anioł przepowiedział mu, że zginie jeszcze haniebniejszą śmiercią. Druga przypowieść mówi o rzymskim wodzu, który pokonał w bitwie pewnego króla, a jego poddanych kazał wymordować. Samego władcę i jego najbliższych współpracowników zachował przy życiu. Uradowany król cieszył się, że ocalał i świętował z kompanami w celi. Pilnujący ich żołnierz rzymski, widząc to, powiedział władcy, że wódz zamierza upokorzyć ich i wydać katu na wielkie męki. Przypowieści księdza Piotra mówią o nieuchronności kary, jaka spadnie na okrutnego wroga. Duchowny ostrzega pysznego i pewnego siebie Senatora, mówiąc o sprawiedliwości, którą wymierzy sam Bóg. Ksiądz sugeruje, że śmierć jest niekiedy łaską okazaną grzesznikowi. Bóg bowiem zabiera grzeszącego człowieka z tego świata, żeby więcej nie krzywdził nikogo i nie pogrążał tym samym swojej duszy.
Przypowieść i jej funkcje w utworze literackim na przykładzie Ewangelii
Jezus zwraca się do słuchającego go tłumu wyłącznie w formie przypowieści. Mówi o sprawach, które są dobrze znane jego słuchaczom, ale mimo to nie wszyscy go rozumieją. Jezusowe przypowieści ilustrują prawdy na temat wiary i stosunku Boga do człowieka. Poprzez nie Chrystus mówi słuchaczom, co w życiu jest naprawdę ważne i o co powinni zabiegać. Najsłynniejszą przypowieścią ewangeliczną jest opowieść o synu marnotrawnym, która mówi o bezwarunkowej miłości Boga do wszystkich ludzi.