„Cierpienia młodego Wertera” to jedna z najważniejszych powieści XIX wieku. Johann Wolfgang Goethe wykreował w niej typ bohatera, którego wygląd zewnętrzny, osobowość i filozofia życiowa w nieprzeciętny sposób oddziałały na rodzącą się wówczas epokę romantyzmu. Werteryzm to rodzaj specyficznej postawy wobec świata, naśladowanej nie tylko w literaturze, ale również w obyczajowości romantyków. Na czym dokładnie polega to zjawisko?
Specyficzna uczuciowość
Werteryzm oznacza szczególny rodzaj egzaltacji światem, który polega na uwrażliwieniu na piękno natury i uczucia innych ludzi, a zwłaszcza przejawy społecznej niesprawiedliwości. Główny bohater utworu Goethego w widoczny sposób izoluje się od wielkomiejskiego życia i ponad wszystko ceni sobie spokój życia na prowincji. Obserwacja przyrody dostarcza mu duchowych uniesień, a oglądane pejzaże stanowią jednocześnie odzwierciedlenie jego stanu psychicznego.
W powieści autora „Fausta” mamy do czynienia z wrażliwością sentymentalną, znajdującą potwierdzenie w specyficznym zachowaniu i języku bohatera. Werter wypowiada się w stylu patetycznym, jego listy są pełne ekspresji i górnolotnych określeń. Świat oglądany oczami bohatera wydaje się pozbawiony zwyczajności, każde zdarzenie, obraz czy gest mają tu doniosłe znaczenie.
Romantyczna miłość
Werteryzm to również szczególny rodzaj przeżywania miłości, która nie jest traktowana jako jedna z wielu dziedzin ludzkiego życia, ale urasta do rangi najwyższego dobra, a jednocześnie niespełnionego marzenia. Uczucie, jakim Werter darzy Lottę S., przyjmuje postać nieokiełznanej namiętności eliminującej z życia bohatera wszystkie inne pragnienia.
Ukochana kobieta zyskuje w oczach młodego człowieka cechy niemal metafizyczne. Jest dla Wertera niczym anioł nadający cel jego życiu. Niestety Lotta pozostaje dla bohatera niedoścignionym marzeniem, ponieważ należy do innego mężczyzny. Ślub ukochanej z Albertem doprowadza Wertera do psychicznego załamania. Ograniczenie kontaktów z młodą mężatką, wynikające z towarzyskiej ogłady stanowi dla bohatera doświadczenie graniczne, które przepełnia czarę goryczy.
Weltschmerz
Wrażliwy bohater powieści Goethego bardzo mocno przeżywa wszystkie niepowodzenia i konflikty z innymi ludźmi. Zasadniczym rysem jego losu staje się cierpienie duchowe, czyli tak zwany „Weltschmerz” („ból istnienia”). Powoduje on, że codzienna egzystencja staje się dla bohatera nie do zniesienia. Weltschmerz można określić jako rodzaj stanu chorobowego uniemożliwiającego dostrzeżenie pozytywnych aspektów świata. Jego nasilenie przekłada się na specyficzne postrzeganie otaczającej Wertera rzeczywistości.
Neutralne zjawiska przyrody bohater zaczyna więc odbierać jako znak odnoszący się do jego życia. Kiedy mężczyzna jest świadkiem powodzi, odczytuje to zdarzenie jako symbol destrukcji jego planów i marzeń. Podobnie bohater interpretuje los parobka wyrzuconego ze służby przez ukochaną przez niego szlachciankę.
Werter traci zatem umiejętność obiektywnej oceny świata, izoluje się od innych i podejmuje decyzję o samobójstwie. Werteryzm zawiera więc elementy pesymistyczne i tragiczne.
Wnioski
Werteryzm polega na jedynym w swoim rodzaju sposobie doświadczania rzeczywistości. Powoduje on, że podstawowe płaszczyzny ludzkiego życia stają się bardziej skomplikowane i są źródłem intensywnych przeżyć. „Czuć, kochać i cierpieć jak Werter” oznacza zatem doznawać tych emocji skrajnie intensywnie. Miłość staje się tu niebiańskim uniesieniem, a cierpienie bezgraniczną rozpaczą. Jednak ceną za tak mocne doświadczenia może być jedynie wyczerpanie psychiczne i przedwczesna śmierć.