Geneza
Na powstanie dzieła niewątpliwie wpływ miały doświadczenia Goethego z okresu jego wczesnej młodości. Bezpośrednim źródłem natchnienia stała się wizyta w Wetzlar, gdzie autor przebywał między 25 maja a 11 września 1772 r. Wtedy to, podczas jednego z balów, poznał Charlotte Buff, która stała się inspiracją do stworzenia postaci Lotty, a także jej narzeczonego, Johanna Christiana Kestnera (pierwowzór Alberta). Bardzo szybko zaprzyjaźnił się też z ojcem dziewczyny oraz jego potomstwem. Lottę natomiast obdarzył szczerym i prawdziwym uczuciem.
Goethe stał się częstym gościem w domu państwa Buff. Opuścił jednak miejscowość, w obawie przed popsuciem relacji między narzeczonymi. Wyjechał pozostawiając listy do obydwojga, tłumaczące powody swego nagłego zniknięcia. Kestner odwiedził jednak jeszcze pisarza, chciał bowiem utrzymać dalszą znajomość. Odtąd cała trójka pisała do siebie listy.
Goethego do Wentzlar sprowadziło ponownie samobójstwo najlepszego przyjaciela, Carla Wilhelma Jerusalem. To właśnie opowieść o nim i o jego śmierci stała się kanwą powieści. Jerusalem był nieszczęśliwie zakochany, miał problemy z pracodawcą, a także uwikłał się w nieciekawą sytuację towarzyską. Ostatnie chwile przyjaciela zrelacjonował Goethemu Kestner, który to nieświadomie dostarczył przyszłemu samobójcy pistolet. Jerusalem odziany w niebieski frak i żółtą kamizelkę wystrzelił z broni. Zrobił to jednak tak nieudolnie, że konał jeszcze bardzo długo. Śmierć nieszczęśnika, jak i sam pochówek odtworzył potem Goethe, z dbałością o najmniejszy szczegół, w „Cierpieniach młodego Wertera”.
O zamążpójściu Charlotty dowiedział się pisarz już po fakcie, wiosną 1773 r. Wtedy również z życiem pożegnała się jego wieloletnia przyjaciółka. Oba te zdarzenia znacząco wpłynęła na samopoczucie Goethego i zbudziły w nim potrzebę przelania wszystkiego na papier. Niespełna rok później wydane zostały „Cierpienia młodego Wertera”.
Małżeństwo Kestnerów poczuło się urażone wykorzystaniem ich osobistych doświadczeń w powieści, a szczególnie sposobem pokazania Lotty i Alberta. Kontakty zostały zerwane. Goethemu udało się zobaczyć Charlottę jeszcze tylko jeden jedyny raz, w 1816 r.
Czas i miejsce akcji
W dwóch pierwszych częściach powieści czas akcji wyznaczają daty listów, pisanych przez Wertera do swojego przyjaciela Wilhelma. Księga pierwsza obejmuje wydarzenia relacjonowane w listach napisanych od 4 maja do 10 września 1771 roku. Księgę drugą otwiera list z 20 października 1771 roku, a kończy ten napisany 6 grudnia 1772 roku. W części trzeciej czytamy relację narratora z ostatnich dni życia Wertera, jednak zamieszczone są tam również kilka listów wysłanych między 10 a 20 grudnia 1772 roku.
Wydarzenia opisane w listach rozgrywają się na terenie Niemiec, w nieistniejącej miejscowości Wahlheim. Nazwy innych miejscowości zostały ukryte pod skrótami (D., S.). Być może są to miejsca, które odwiedził Goethe podczas praktyki aplikanckiej.