Werter to główny bohater jednej z najsłynniejszych powieści sentymentalnych autorstwa Johanna W. Goethego. Jego cechy charakteru, postawa wobec świata, a nawet sposób ubioru zafascynowały młodych romantyków i stały się obiektem powszechnego naśladowania. Chodzi tu o tak zwaną modę na werteryzm. Żółta kamizelka i niebieski frak stały się znakiem rozpoznawczym całego pokolenia, a poeci romantyczni stylizowali swoje życiorysy zgodnie z wzorcem losów Wertera.
Niezwykła wrażliwość
Werter to bohater, którego charakteryzuje nieprzeciętnie rozwinięta uczuciowość. Młodzieniec jest szczególnie wrażliwy na naturę i nieustannie szuka z nią kontaktu. Jego wrażliwość ujawnia się między innymi w artystycznym talencie. Natura, sztuka i literatura stanowią główne dziedziny osobistych zainteresowań bohatera. Jednocześnie wrażliwość Wertera znajduje wyraz w jego stosunku do świata i innych ludzi. Mężczyzna wydaje się niesłychanie szlachetny, przejmuje się na przykład losami parobka.
Bliższa analiza zachowania bohatera wskazuje jednak, że otaczająca rzeczywistość jest dla bohatera jedynie lustrem, w którym się przegląda. Cechuje go więc egocentryzm, a nawet narcyzm. Takie subiektywne zniekształcenie perspektywy widzenia powoduje, że Werter nie widzi świata takim, jakim jest, ale takim, jaki jawi mu się w jego własnych wyobrażeniach. Widać to zwłaszcza w stosunku bohatera do przyrody. Gdy młodzieniec jest w dobrym nastroju, natura wydaje mu się niezwykle piękna i harmonijna. Z kolei stany załamania powodują, że przyroda jest postrzegana przez bohatera jako złowrogi żywioł.
Skrajna samotność
Warto zwrócić uwagę, że bohater słynnej powieści Goethego jest człowiekiem bardzo samotnym. Stan ten podkreśla sposób, w jaki w utworze zwracają się do młodzieńca wszyscy jego znajomi. Otóż zawsze nazywają go „Werterem”, czyli używają jego nazwiska. Znamienne więc, że bohater pozostaje dla odbiorcy postacią bezimienną. Nikt nie znajduje się z nim w na tyle bezpośrednim kontakcie, żeby nawiązać z nim bliską relację.
Pesymistyczne podejście do rzeczywistości
Filozofia życiowa Wertera opiera się na negatywnej ocenie otaczającego go świata, ludzi oraz własnej osoby. Jeżeli chodzi o rzeczywistość, bohater dostrzega w niej cechy zakłamania, iluzji i uwięzienia w konwenansach. Werter ocenia świat w kategoriach sztuczności i martwoty, a ludzi jako bezwolne marionetki w teatrze życia. Przygnębia go zarówno przemijanie i znikomość ludzkiego istnienia, jak i iluzoryczność doznawanych uczuć. Odbiór życia przez Wertera jest określany za pomocą metafor snu i cieni. Nawet miłość okazuje się tu rozczarowaniem, które jedynie na chwilę rozjaśnia ludzką egzystencję.
Świat jest w oczach bohatera nieznośnym więzieniem, z którego pragnie się wyzwolić. Nawet natura stanowiąca dla Wertera wytchnienie, w chwilach rozpaczy wydaje mu się otchłanią i grobem. Najbardziej znamiennym przejawem światopoglądu bohatera jest natomiast jego własna samoocena. Werter patrzy na siebie przez ten sam pryzmat. Mówi:
Wracam w siebie i znajduję świat.
Słowa te świadczą o tym, że z jednej strony młodzieniec jest dla siebie samowystarczalnym mikrokosmosem, ale z drugiej, podobnie jak świat, został naznaczony cierpieniem i śmiercią.
Namiętność prowadząca do śmierci
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech Wertera jest jego romantyczne usposobienie, które owocuje chorobliwą namiętnością. Realizuje się ona w postaci miłości do Lotty. Bohater traktuje to uczucie jako jedyny sens istnienia. Pisze do Wilhelma:
Czymże jest (…) świat bez miłości? Tym zapewne, czym byłaby latarnia magiczna bez światła. Ledwo wstawisz w nią lampkę, natomiast jawią się na białej ścianie barwne obrazy! A choćby były one tylko przelotnymi złudami, to jednak są nam szczęściem.
Można jednak przypuszczać, że obiektem uczucia Wertera nie jest sama Lotta, ale romantyczne marzenie o kobiecie. Młodzieniec wybiera kobietę nieosiągalną, ponieważ nie chce konfrontować swojego wyobrażenia z rzeczywistością. Tym samym jego miłość staje się autodestrukcyjna, stanowi bowiem argument uzasadniający akt samobójczy.
Wnioski
Werter jest mężczyzną, który lekceważy wartości materialne, natomiast kieruje się w stronę poznawania natury i własnego wnętrza. Nie obchodzą go również kwestie historyczne czy społeczne, wręcz przeciwnie, ostentacyjnie je pomija, akcentując swój bunt wobec konwenansów. Jego kontestacja twardych praw rzeczywistości nie realizuje się jednak w żadnych konkretnych czynach, jest raczej swoistą deklaracją. Największe znaczenie ma dla Wertera chorobliwa namiętność, która doprowadza bohatera do śmierci, ale jednocześnie sprawia, że jego krótkie życie staje się niezwykle intensywne.