W 1795 roku doszło do III rozbioru Polski, dokonanego przez sąsiednie mocarstwa – Rosję, Prusy i Austrię. Rzeczpospolita zniknęła wtedy z mapy Europy na 123 lata. W XIX wieku Polacy wielokrotnie podejmowali próby wyzwolenia się spod władzy zaborców. Tematyka narodowowyzwoleńcza dominowała w wielu utworach epoki romantyzmu. Pokolenie twórców urodzonych po upadku państwa polskiego mocno angażowało się w działalność konspiracyjną i spiskową. W 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe, które było jednym z kilku wielkich zrywów niepodległościowych. Kiedy powstanie upadło, wielu twórców i intelektualistów polskich udało się na emigrację, głównie do Francji. Tam powstawały wybitne dzieła epoki romantyzmu, między innymi epopeja „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza.
Motyw tęsknoty za ojczyzną w „Panu Tadeuszu”
Akcja epopei Mickiewicza rozgrywa się w latach 1811-1812. Były to czasy panowania we Francji cesarza Napoleona Bonapartego, wybitnego przywódcy wojskowego i politycznego. W 1812 roku wojska napoleońskie dokonały inwazji na Rosję. Dla żyjących pod zaborem rosyjskim Polaków wydarzenie to wiązało się z nadzieją na odzyskanie niepodległości. Napoleon był dla nich wyzwolicielem, który ma szansę pokonać odwiecznego wroga Polski. Jednym z głównych bohaterów „Pana Tadeusza” jest tajemniczy ksiądz Robak, który należy
do zakonu bernardynów. Ksiądz prowadzi działalność emisariusza, czyli tajnego wysłannika politycznego, który zbiera i przywozi cenne informacje. Bohater ten jest zwolennikiem pokoju i zgody między Polakami, ponieważ uważa, że największym wrogiem jest Rosja. Chce, żeby jak najwięcej szlachciców przyłączyło się do Napoleona i wyzwoliło Litwę spod rosyjskiej okupacji. Dla księdza Robaka niepodległość ojczyzny jest wartością nadrzędną, dlatego odrzuca spory i waśnie sąsiedzkie, które mogłyby tylko przeszkodzić w wyzwoleniu kraju. Bohatera motywuje uczucie tęsknoty za ojczyzną i pragnienie poświęcenia się dla dobra wspólnego. Przemawia do uczuć patriotycznych swoich rozmówców, ale zorganizowanie powstania litewskiego nie udaje mu się, ponieważ szlachta za bardzo angażuje się w konflikty wewnętrzne między rodami. Kiedy Napoleon przybywa na Litwę ze swoimi wojskami, wielu Polaków dołącza do armii napoleońskiej. Wszyscy mają nadzieję na wyzwolenie ojczyzny.
Motyw tęsknoty za ojczyzną w „Latarniku” Henryka Sienkiewicza
Głównym bohaterem noweli jest stary Polak, żołnierz-tułacz, uczestnik powstania listopadowego i emigrant polityczny, który pod koniec życia osiada w latarni morskiej, gdzie podejmuje pracę latarnika. Pewnego dnia otrzymuje egzemplarz „Pana Tadeusza”. Ta lektura zachwyca go, bohater zaczytuje się w niej tak mocno, że zapomina o swoich obowiązkach. Zostaje z tego powodu zwolniony i musi z powrotem udać się na tułaczkę. Epopeja Mickiewicza to dla niego cząstka ziemi ojczystej, za którą tęskni. Dzięki lekturze może w wyobraźni przenieść się do ukochanej Polski.