Koniec XVIII wieku i pierwsza połowa wieku XIX były czasem wielkich przemian polityczno-społecznych. Przełomowym wydarzeniem tego okresu była rewolucja francuska, która doprowadziła do zakwestionowania pozycji dotychczasowych autorytetów. Porewolucyjne społeczeństwo zmieniło swoją strukturę – w całej Europie upadał feudalizm ze swoją hierarchicznością i akcentowaniem roli Kościoła. Niepokoje polityczne wpłynęły na życie codzienne ludzi. Przedstawiciele młodego pokolenia zaczęli kwestionować oświeceniowe ideały i osiągnięcia. Zapoczątkowali przełom romantyczny, który został uznany za odrębną epokę w historii literatury i kultury. Romantycy kładli nacisk na indywidualizm, głosili kult młodości i buntu. Najważniejszą wartością dla romantycznych twórców była wolność artystyczna i osobista. W tej epoce pojawiła się również zupełnie nowa koncepcja narodu. Romantycy postrzegali naród nie jako wspólnotę polityczną, ale zbiorowość, którą łączą wspólne wyobrażenia, wartości i tradycje. Ważnym motywem romantycznym stała więc walka narodowowyzwoleńcza.
W jaki sposób literatura przedstawia problem wyboru między życiem prywatnym a obowiązkiem wobec ojczyzny?
„Konrad Wallenrod” przedstawia tragiczną historię pewnego Litwina, który od dzieciństwa wychowuje się wśród Niemców, ponieważ został porwany przez Krzyżaków. Chłopak otrzymuje imię Walter i dorasta w innej kulturze. Nie traci jednak kontaktu z Litwą, ponieważ opiekę nad nim sprawuje litewski wajdelota (pieśniarz), który opowiada mu o rodzinnych stronach. Walter staje się litewskim patriotą. Razem z Halbanem przedostaje się na zamek księcia Kiejstuta, gdzie poznaje jego piękną córkę, Aldonę. Walter i Aldona zakochują się w sobie i biorą ślub. Młody Litwin postanawia jednak porzucić życie rodzinę, żeby ratować ukochaną Litwę, która jest coraz bardziej zagrożona przez najazd krzyżacki. Walter przyjmuje nową tożsamość i wstępuje do zakonu, posługując się nazwiskiem Wallenrod. Staje się litewskim szpiegiem i sabotażystą, który niszczy zakon od środka. Dzięki jego działalności Litwa wygrywa wojnę z Krzyżakami. Walter usiłuje po wielu latach powrócić do ukochanej Aldony, ale kobieta nie zgadza się na to. Kiedy jego zdrada zostaje odkryta przez członków zakonu, bohater popełnia samobójstwo. Konrad Wallenrod stał się symbolem samotnego i nieszczęśliwego patrioty. Główny bohater cierpi z powodu rozłąki ze swoją ukochaną. Postępuje wbrew swoim ideałom, kiedy zdradza swoich kamratów w zakonie krzyżackim. Wybiera całkowite poświęcenie dla dobra ojczyzny. Żeby obronić ukochaną Litwę, decyduje się na rezygnację ze wszystkich ważnych dla siebie relacji i wartości.
Wybór między życiem prywatnym a obowiązkiem wobec ojczyzny w „Odprawie posłów greckich”
Jednym z głównych bohaterów tragedii Kochanowskiego jest Aleksander (Parys), porywacz greckiej królowej Heleny, który chce za wszelką cenę zatrzymać porwaną kobietę w Troi. Nie liczy się z ryzykiem wojny, dba wyłącznie o swój osobisty interes. Aleksander jest przykładem egoisty, który przedkłada własne szczęście nad bezpieczeństwo obywateli swojego kraju. Bezwstydnie przekupuje posłów i mami ich populistycznymi hasłami. W końcu osiąga sukces – Troja odrzuca propozycję pokoju z Grekami.