Twórcy epoki romantyzmu odrzucali klasycystyczne i oświeceniowe reguły tworzenia literatury. Opowiadali się za całkowitą wolnością artystyczną i subiektywizmem. Zgodnie z romantyczną wizją świata artyści powinni cieszyć nieograniczoną swobodą w tworzeniu swoich dzieł. Zamiast przestrzegać ściśle określonych reguł, artysta romantyczny kierował się natchnieniem i nieskrępowaną wyobraźnią. Romantyzm wprowadził pojęcie poety-wieszcza, czyli wyjątkowej jednostki obdarzonej talentem literackim i darem przepowiadania przyszłości. Wieszcze mieli odgrywać szczególną rolę w dziejach narodu, pełniąc obowiązki duchowego przywódcy zbiorowości.
Ludzkie dążenie do wolności w „Dziadach części III”
Główny bohater utworu, Konrad, przebywa w więzieniu za działalność w nielegalnej organizacji studenckiej. Jest wrażliwym i pełnym natchnienia poetą. Bohater dostrzega wielkie cierpienie polskiego narodu, dlatego w twórczym szale rzuca wyzwanie Bogu. Wygłasza patetyczny monolog zwany w dramacie „Improwizacją”. Konrad czuje, że jako artysta jest równy Bogu. Poeta kreuje bowiem nową rzeczywistość, co daje mu wolność i nieśmiertelność. Postawa Konrada wypływa z chęci uratowania cierpiącej ojczyzny, która znajduje się w niewoli. Polacy na różne sposoby próbują odzyskać wolność i niepodległe państwo. Najbardziej ofiarną częścią polskiego społeczeństwa są spiskujący studenci, którzy nie boją się uwięzienia i zsyłki na Sybir. Jeden z uwięzionych młodzieńców opowiada w celi pewną przypowieść. Kiedy Bóg wygnał grzesznych ludzi z raju, wyposażył ich w ziarno, które miało im służyć za pokarm. Adam nie wiedział jednak, w jaki sposób ma obsiać pole. Pewnej nocy diabeł wykradł ludziom ziarno i postanowił je zakopać, żeby boży dar nie został wykorzystany. Wiosną jednak z nasion wyrosły rośliny, trawy i zboża, którymi ludzie mogli się posilać. Ta symboliczna opowieść dobrze opisuje los polskiej młodzieży. Ich dążenie do wolności nie pójdzie na marne, ponieważ Bóg wyprowadzi z ich cierpienia jakieś dobro, a szatan-zaborca zostanie pokonany. Poświęcenie młodzieży jest ofiarą złożoną na ołtarzu wolności. Scena więzienna „Dziadów” to hołd oddany wszystkim bojownikom o wolność ojczyzny.
Ludzkie dążenie do wolności w micie o Syzyfie
Syzyf był królem Koryntu i ulubieńcem bogów. Często gościł na Olimpie, gdzie uczestniczył w ucztach, siedząc przy jednym stole z bóstwami. Kiedy Syzyf zdradził jakąś tajemnicę Zeusa, bóg rozgniewał się na niego i postanowił ukarać króla śmiercią. Wysłał do niego bożka śmierci, Tanatosa. Sprytny Syzyf uwięził boskiego posłańca, dlatego ludzie przestali umierać. Kiedy prawda wyszła na jaw, wymyślił kolejny fortel. Umówił się z żoną, że nie zostanie pochowany, dlatego będzie mógł wrócić na ziemię, żeby ją ukarać. Bogowie zgodzili się, żeby Syzyf ukarał bezbożną żonę. Król spędził wiele lat, żyjąc w wolności i szczęściu. Postawa Syzyfa ukazuje ludzkie pragnienie wolności i dobrobytu. Bohater wolał się narazić bogom niż zrezygnować ze swojej niezależności.