„Dziady część III” to polski dramat narodowy. Mickiewicz zawarł w nim portret polskiej młodzieży, dla której najważniejsza jest ojczyzna i odzyskanie przez nią niepodległości. Główny bohater utworu, Gustaw-Konrad, to alter ego samego autora. Konrad porzuca swoją dawną tożsamość i staje się bojownikiem w walce narodowowyzwoleńczej. Jest również wrażliwym artystą, odczuwającym dotkliwie cierpienie narodu. Adam Mickiewicz dowiedział się o wybuchu powstania listopadowego, kiedy przebywał za granicą. Dotarł do granic zaboru rosyjskiego, gdy powstanie już dogasało. Wyruszył wtedy do Drezna, miasta saksońskiego, do którego udawało się wielu emigrantów z Królestwa Polskiego. Właśnie tam powstała część III „Dziadów”.
Motyw walki dobra ze złem o duszę ludzką w „Dziadach części III”
Konrad, główny bohater dramatu, postanawia zawalczyć z Bogiem o duszę narodu. W czasie duchowego i artystycznego uniesienia rzuca Stwórcy wyzwanie. Chce, żeby Bóg dał mu rząd dusz i władzę nad narodem. Uważa się bowiem za reprezentanta całej zbiorowości. Bóg jednak milczy, co wzburza Konrada i doprowadza go do szaleństwa. Monolog bohatera jest bluźnierczy i pełen pychy. Kiedy Konrad chce nazwać Boga carem, pada zemdlony na ziemię. Najgorsze bluźnierstwo wypowiada za niego diabeł, który pobudzał w nim pychę. Do celi Konrada wchodzi ksiądz Piotr, prosty mnich, który chce pomóc zemdlonemu więźniowi. Ksiądz odkrywa, że bohater został opętany, a przez niego przemawiają złe duchy. Wdaje się w rozmowę z diabłem, chcąc uzyskać od niego informacje na temat pewnego więźnia. W końcu ksiądz oprawia egzorcyzm i każe opuścić demonowi ciało Konrada. Więzień powoli odzyskuje siły i wewnętrzną równowagę. Wielka Improwizacja i późniejsze sceny dramatu przedstawiają walkę dobra ze złem, która rozgrywa się w duszy Konrada. Artysta jest pełen diabelskiej pychy, ale wypowiedzeniem najcięższego bluźnierstwa ratują go zastępy anielskie. Dobre i złe duchy walczą o władzę nad duszą głównego bohatera. Siły diabelskie ostatecznie przegrywają, również dzięki modlitwom i egzorcystom skromnego, prostego mnicha. Topos przedstawiający walkę sił dobra i zła o ludzką duszę to tzw. psychomachia. Motyw ten był szczególnie popularny w średniowieczu.
Motyw walki dobra ze złem o duszę ludzką w „Kordianie” Juliusza Słowackiego
Tytułowy bohater dramatu przechodzi duchową przemianę. W młodości przeżywa liczne uniesienia miłosne, które jednak nie przynoszą mu spełnienia. Bohater zakochuje się nieszczęśliwie i rozstaje z ukochaną w niezgodzie. Kolejnym rozczarowaniem w życiu Kordiana jest spotkanie z papieżem, który zamiast wziąć stronę cierpiących Polaków, staje po stronie rosyjskiego zaborcy. Bohater postanawia się poświęcić walce narodowowyzwoleńczej. Zostaje spiskowcem i przygotowuje zamach na cara. Tuż przed dokonaniem zabójstwa dopadają go wątpliwości. Bohater widzi diabła i rozmawia z nim. Słyszy także kościelne dzwony, które interpretuje jako głos boży. Kordian pada zemdlony przed drzwiami do carskiej komnaty.