Geneza
Bezpośrednią inspiracją do napisania „Czarodziejskiej góry” był dla Tomasza Manna pobyt w sanatorium w Davos w 1912 roku, gdzie podczas odwiedzin żony chorującej na gruźlicę rozpoznano u niego podejrzane zmiany w płucach. Pisarz jednak nie chciał poddać się kuracji i w przeciwieństwie do bohatera swojej powieści, czym prędzej opuścił sanatorium. Ponadto kilka postaci występujących w „Czarodziejskiej górze” posiada realne pierwowzory, jak Naphta (Georg Lukacs), Peeperkorn (Gerhart Hauptmann).
Czas i miejsce akcji
Czas akcji obejmuje siedem lat przed wybuchem I wojny światowej (1914), która stanowi finał powieści, natomiast czas narracji sięga znacznie wcześniej (wspomnienia z dzieciństwa Hansa Castorpa). Miejsce akcji to znane międzynarodowe sanatorium Berghof w Davos, na wysokości 5 tysięcy stóp.
Interpretacja
„Czarodziejska góra” to powieść, której główną płaszczyzną znaczeniową jest kryzys europejskiej kultury i ścierających się w niej sprzecznych prądów myślowych. Swoistą alegorię owego kryzysu stanowi tu choroba. W utworze przedstawia się dwa sprzeczne podejścia do tego problemu. Pierwsze stanowisko reprezentuje doktor Krokowski i Naphta, którzy uważają, że choroba jest naturalnym stanem ludzkiego organizmu i nie sposób jej wyleczyć. Jednocześnie stanowi ona zjawisko budzące powszechny szacunek i współczucie. Z kolei Settembrini jest zwolennikiem poglądu, zgodnie z którym choroba to źródło ludzkiego upadku i hańby. Cielesne cierpienie redukuje bowiem człowieka jedynie do poziomu fizyczności, odbierając mu wszelkie aspiracje duchowe. Z tego powodu należy dążyć do jej wyleczenia. Główny bohater, Hans Castorp przez siedem lat ulega pierwszej postawie, decyduje się zostać „na górze”, z dala od realnego życia, ciesząc się przywilejami człowieka chorego. Jednocześnie jednak góra, jako symboliczne miejsce otwarcia na prawdę wyższego rzędu, stanowi dla bohatera okazję do przemyślenia najistotniejszych kwestii filozoficzno-kulturowych.
Powieść przyjmuje konwencję klasycznej Bildungsroman, a więc utworu o dojrzewaniu. Hans Castorp, o którego duszę walczą ze sobą Naphta (romantyk, wizjoner zafascynowany Wschodem, ale jednocześnie zwolennik totalitarnego, narzuconego człowiekowi ładu) i Settembrini (liberał, zwolennik jednostkowej wolności, jednocześnie sceptyk i racjonalista), nie ulega żadnemu z nich. W obu racjach dostrzega bowiem istotne niebezpieczeństwa. Powieść kończy się wybuchem I wojny światowej, która niejako wyrywa głównego bohatera z letargu i skłania do podjęcia konkretnych czynów. Jest to symboliczny koniec dziewiętnastowiecznego ładu i jego wartości bezpowrotnie odchodzących w niepamięć.