Ludzie od wieków tworzyli utopijne wizje państwa doskonałego. Zastanawiali się, czy stosunki międzyludzkie i relacje społeczne można by było zorganizować lepiej. Powstawały więc koncepcje szczęśliwego społeczeństwa, w którym panują zasady wzajemnego szacunku, wsparcia i równości. Tworzono też różne projekty ideologiczne, które naczelną rolę w dokonywaniu pozytywnych zmian przypisują państwu. Najbardziej jaskrawym przykładem ideologii utopijnej, która doprowadziła do powstania państw totalitarnych, jest komunizm. Komuniści głosili równość wszystkich ludzi wobec prawa, dlatego postulowali zniesienie nierówności społecznych oraz likwidację własności prywatnej. W rzeczywistości zmiany te nie doprowadziły do zrównania obywateli pod względem ekonomicznym i politycznym. W komunizmie szybko wytworzyły się nowe elity, które składały się z ludzi należących do partii i posłusznych władzy. Przeprowadzone przez komunistów reformy gospodarcze spowodowały obniżenie poziomu życia większości obywateli. Ponura wizja Orwella jest w dużej mierze inspirowana wydarzeniami, które miały miejsce w ZSRR pod rządami Stalina.
„Rok 1984” – od szlachetnych idei doskonałego państwa do tyranii
Powieść George’a Orwella przedstawia wizję państwa przyszłości, w którym życie obywateli jest całkowicie kontrolowane przez władzę. Partia rządząca w Oceanii wmawia ludziom, że podległość i brak wolności to największe szczęście. Politykę władz ilustrują trzy hasła: „Wojna to Pokój”, „Ignorancja to Siła”, „Wolność to Niewola”. Te paradoksalne stwierdzenia trafnie pokazują przejście od idei państwa doskonałego do tyranii. Rządzący utrzymują obywateli w stanie nieustannego zagrożenia. Granice państwa muszą być zamknięte, żeby zniwelować zagrożenie ze strony innych krajów. Na czele Orwellowskiego państwa stoi Wielki Brat, którego nikt nigdy nie widział. Wielki Brat jest wszechmocny i wszechwiedzący, jemu przypisuje się wszystkie osiągnięcia i odkrycia. Partia ukrywa się za tą mityczną postacią, ponieważ obywatelowi łatwiej być wdzięcznym jednostce niż organizacji. Społeczeństwo Oceanii poddawane jest regularnej indoktrynacji, która zaczyna się od wczesnego dzieciństwa. Obywatele rezygnują ze swojej tożsamości i indywidualności, całkowicie podporządkowując się partii. W ten sposób słaba i bezbronna jednostka może czuć się częścią potężnego i wszechwładnego kolektywu, mimo że traci niezależność. Państwo natomiast niepostrzeżenie zmienia się w tyranię.
Idea doskonałego państwa na przykładzie „Państwa” Platona
Platon uważał, że ustrój jego rodzinnych Aten jest bardzo niedoskonały i niesprawiedliwy. Stworzył więc obszerne dzieło, w którym przedstawił, jak powinno być zorganizowane państwo. Według Platona w idealnym państwie władzę powinni sprawować filozofowie, ponieważ tylko oni są w stanie prowadzić społeczeństwo ku postępowi moralnemu. Uważał, że większość ludzi nie rozumie spraw duchowych, zajmując się tylko przyziemnymi sprawami. Filozofowie mogli zatem sprawować nad ludem władzę dyktatorską.