W 1939 roku wybuchła II wojna światowa, w wyniku której Polska znalazła się pod okupacją niemiecką. Część ziem włączono do III Rzeszy, a na pozostałym obszarze utworzono tzw. Generalne Gubernatorstwo. Życie pod okupacją było niezwykle trudne. Na ulicach polskich miast zapanował powszechny terror. Dochodziło do zbiorowych egzekucji i łapanek, okupanci tworzyli getta dla ludności pochodzenia żydowskiego, wyniszczali również polską elitę intelektualną. Ludzi schwytanych w łapankach wywożono na roboty przymusowe do Niemiec, część trafiała do tworzonych na terenie całego Generalnego Gubernatorstwa obozów zagłady. Obozy te były narzędziem ludobójstwa całych grup etnicznych i religijnych. Najtrudniejsza była sytuacja Żydów i Romów, którzy – zgodnie z nazistowską ideologią – mieli zniknąć z powierzchni ziemi. Więźniem obozu zagłady Auschwitz był Tadeusz Borowski, wybitny polski prozaik, autor zbioru opowiadań „Pożegnanie z Marią”, w których opisał realia życia pod okupacją niemiecką.
„Człowiek zlagrowany” jako ofiara zbrodniczego systemu w opowiadaniu „Proszę państwa do gazu”
Narratorem i bohaterem opowiadania „Proszę państwa do gazu” jest więzień obozu koncentracyjnego Auschwitz. Człowiek ten przedstawia realia obozowego życia. Sam należy do uprzywilejowanej grupy więźniów, którzy pracują przy segregacji zrabowanego mienia. Więźniowie ci mają nieco lepsze życie niż pozostali. Z tego powodu określają się mianem Kanady. Narrator pokazuje, że zdehumanizowani ludzie stopniowo przyzwyczajają się do skrajnie niekorzystnych warunków. Jego komentarze wydaje się okrutne i pozbawione empatii w stosunku do opisywanych ludzi. Kiedy widzi więźniów zakwalifikowanych do grupy młodych i zdrowych, komentuje: „Gaz ich nie minie, ale wpierw będą pracować”. Postawa narratora pokazuje, że „człowiek zlagrowany” jest oddzielony od emocji i współczucia. Każdy, kto chce przetrwać w obozowej rzeczywistości, musi wyzbyć się wrażliwości i wielu ludzkich odruchów. W obozie koncentracyjnym najważniejszym celem każdego więźnia jest bowiem przetrwanie. „Człowiek zlagrowany” to osoba wyniszczona psychicznie i fizycznie, odarta z godności i pozbawiona podstawowego poczucia bezpieczeństwa. Narrator opisuje swoją pracę, która polegała na opróżnianiu wagonów z trupów niemowląt. Nie pokazuje jednak swojego współczucia. Odczuwa jedynie zwierzęcy strach połączony z uczuciem obrzydzenia. Pobyt w obozie koncentracyjnym to doświadczenie graniczne. Ci, którzy tego nie przeżyli, nigdy nie będą w stanie poczuć tego, czego doświadczyły ofiary Auschwitz.
„Człowiek zlagrowany” jako ofiara zbrodniczego systemu w opowiadaniu „Ludzie, którzy szli” Tadeusza Borowskiego
Narrator opowiadania relacjonuje życie w obozie koncentracyjnym. Opisuje warunki życia i codzienność więźniów Auschwitz. Wspomina ciągłe transporty ludzi, którzy przeznaczani byli do komór gazowych. Tylko nielicznych kwalifikowano do pracy. Więźniowie usiłowali choć na chwilę zdystansować się od straszliwej rzeczywistości. Nieludzkie warunki życia stały się swego rodzaju rutyną dla więźniów, którzy w każdej chwili spodziewali się śmierci.