Literatura i sztuka od zawsze służą refleksji na tematy egzystencjalne. Ludzie za pomocą twórczości próbują odpowiedzieć na nurtujące ich pytania, np. o sens życia, sens i przyczynę istnienia świata, pochodzenie zła, wartość cierpienia itd. W poszukiwaniu prawdy o sobie i świecie pomocna jest także nauka. Im więcej wiemy, tym łatwiej możemy pogodzić się z koniecznością odejścia z tego świata. Ludzie od zawsze upatrywali nadziei w religii i obietnicy życia wiecznego. Religie oferują różne wyjaśnienia interesujących ludzi fenomenów. Wiara pomaga uporać się z lękiem przed śmiercią i bezsensem życia. Tematyka egzystencjalna jest szczególnie interesująca dla twórców literatury fantastycznej. Fantasy przedstawia ludzkie zmagania za pomocą baśniowych alegorii i legendarnych motywów. Fantastyka naukowa opisuje wpływ osiągnięć nauki i techniki na życie człowieka. W utworach SF znajdziemy futurystyczne wizje na temat przyszłości świata i ludzkości. Do tego gatunku należy opowiadanie „Katedra” Jacka Dukaja.
Człowiek w poszukiwaniu prawdy o sobie i świecie w opowiadaniu „Katedra”
Tytułowa Katedra to tajemnicza konstrukcja, znajdująca się na jednej z zamieszkanych przez ludzi planetoid. W jej wnętrzu znajduje się grób człowieka, który uważany był za świętego cudotwórcę. Mieszkańcy otaczają czcią budowlę, choć jednocześnie budzi ona w nich lęk. Narratorem opowiadania jest ksiądz, który został wysłany przez władze kościelne, żeby zbadać Katedrę i zjawisko rzekomych cudów. Sposób istnienia tej konstrukcji jest niezwykle tajemniczy – Katedra ma solidne podstawy, ale jednocześnie pozostaje w ciągłym ruchu. Bardziej przypomina żywy organizm niż wytwór człowieka. Żeby zbadać wygląd konstrukcji,
potrzeba ogromnej ilości światła. Ksiądz Lavone może oświetlić w jednym momencie tylko jeden fragment budowli. Złożoność i nieokreśloność tego bytu skłania go do refleksji na temat możliwości ludzkiego poznania. Bohater zastanawia się, czy pełen ograniczeń ludzki umysł jest w stanie poznać prawdę o świecie. W ostatniej scenie opowiadania ksiądz Lavone dochodzi do wniosku, że nigdy nie wydostanie z planetoidy i wkrótce zamieni się we fragment Katedry. Jacek Dukaj mówi w swoim utworze o roli sacrum w życiu człowieka. Rola ta jest – według niego – ogromna. Potrzebuje do życia wiary w świętość, cuda i tajemnice, których nikt nie potrafi wyjaśnić. Autor zastanawia się, czym jest sacrum w epoce nowoczesnych odkryć i wypraw w kosmos. Nie podaje gotowych odpowiedzi, jego opowiadanie jest zaproszeniem do przemyślenia tych kwestii.
Człowiek w poszukiwaniu prawdy o sobie i świecie w dramacie „Tango” Sławomira Mrożka
Głównym bohaterem dramatu jest dwudziestopięcioletni Artur, który wychowywał się w rodzinie ekscentrycznych artystów. Chłopak zachęcany był przez rodziców do łamania wszelkich zasad i buntowania się przeciwko powszechnie przyjętym normom i obyczajom. To nietypowe wychowanie sprawiło, że Artur czuł się zagubiony w dorosłym życiu. Postanowił więc sam odnaleźć ideę, której będzie wierny. Na przekór rodzicom został konserwatystą.