Konserwatyzm i progresywizm (postępowość) to dwie doktryny społeczno-polityczne, które bazują na sprzecznych koncepcjach człowieka i społeczeństwa. Konserwatyzm podkreśla ważność tradycyjnych wartości, np. religii, rodziny, tradycji, autorytetów. Wszelkie zmiany muszą być więc wprowadzane powoli i stopniowo. Konserwatyści sprzeciwiają się rewolucyjnym przemianom społecznym, szczególnie w sferze światopoglądowej i obyczajowej. Konserwatyści podkreślają swoją nieufność do tego, co nieznane i przywiązanie do sprawdzonych instytucji i wartości. Zupełnie inny sposób myślenie o świecie prezentują postępowcy. W tym nurcie nadrzędną wartością jest wolność jednostki. Progresywizm zakłada, że każdy człowiek ma prawo decydować o swoim życiu, a jego wolność nie może być ograniczana przez doktryny religijne lub polityczne. W postępowej wizji świata państwo powinno wzmacniać równość wszystkich obywateli wobec prawa oraz zapewniać ochronę przed dyskryminacją. Człowiek nie musi poprzestawać na tym, co stworzyły poprzednie pokolenia, ponieważ jest w stanie ulepszać rzeczywistość. Konserwatyzm i postępowość to dwie idee, które ścierają się w dramacie „Tango” Sławomira Mrożka.
Konserwatyzm i postępowość jako sprzeczne idee społeczne na przykładzie „Tanga”
„Tango” ukazuje rozpad rodziny wielopokoleniowej, dotkniętej skutkami powojennej rewolucji obyczajowej. Głównym bohaterem jest syn pary ekstrawaganckich artystów, dwudziestopięcioletni Artur. Chłopak ten był wychowywany w nietypowy sposób. Jego rodzice nie uznawali bowiem żadnych powszechnie przyjętych norm i zasad. Byli anarchistami, obsesyjnie skoncentrowanymi na łamaniu reguł i konwenansu. Zachęcali więc syna do buntu i „wyzwolenia się z okowów religii, moralności, społeczeństwa”. Artur jest zmęczony postawą rodziców, ponieważ tak skrajny relatywizm wydaje mu się niewłaściwy. Postanawia więc zostać konserwatystą i stworzyć własne reguły postępowania. Z tego powodu decyduje się na tradycyjny ślub ze swoją kuzynką. Ma to być ceremonia pełna przestarzałych konwenansów. Artur chce w ten sposób sprzeciwić się nienaturalnej postępowości rodziców. Jego konserwatyzm jest jednak karykaturalny, ponieważ bohater skupia się na formie, a nie na idei. Sławomir Mrożek przedstawia idee konserwatyzmu i progresywizmu w karykaturalny sposób. Bohaterowie zachowują się w sposób przesadny, a ich argumentacja jest nielogiczna. Pisarz próbuje skłonić nas do zastanowienia się, kiedy postęp jest zagrożeniem, a kiedy może być szansą na lepszą przyszłość. Zadaje również pytanie o to, czy powrót do życia sprzed rewolucji obyczajowej jest w ogóle możliwy.
Konserwatyzm i postępowość jako sprzeczne idee społeczne w „Nie-Boskiej komedii"
Dramat Krasińskiego przedstawia walkę konflikt dwóch obozów – arystokratów i rewolucjonistów. Arystokraci są reprezentantami konserwatyzmu, dlatego opowiadają się za hierarchią i tradycyjnym modelem społeczeństwa. Rewolucjoniści głoszą hasła progresywizmu, przekonani są bowiem o głębokiej niesprawiedliwości feudalnego ustroju. W ostatnich scenach dramatu przedstawiciele obu obozów giną, a przywódca rewolucjonistów zostaje zgładzony przez samego Chrystusa.