„Zdążyć przed Panem Bogiem” to reportaż przedstawiający życie w warszawskim getcie. Relacja ta oparta jest na wspomnieniach Marka Edelmana, wybitnego polskiego lekarza żydowskiego pochodzenia. Książka Hanny Krall należy do literatury faktu, czyli formy literackiej, która przedstawia autentyczne wydarzenia, przedstawia losy prawdziwych ludzi, opiera się na historii i faktach. Twórcy literatury faktu nie wymyślają opowieści, ale opisują autentyczne przeżycia i wydarzenia. Do literatury faktu zaliczamy biografie, reportaże, wywiady, wspomnienia, dzienniki i pamiętniki. Przykładem wojennego utworu z tego gatunku jest między innymi „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Literatura faktu jako źródło wiedzy o przeszłości na przykładzie „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Marek Edelman był świadkiem Zagłady – niemieckiego ludobójstwa dokonanego na narodzie żydowskim. Ten znakomity lekarz i społecznik przez wiele lat milczał na temat traumatycznych wydarzeń, w których uczestniczył. W latach 70. poznał Hannę Krall, dziennikarkę i reportażystkę. Postanowił się przed nią otworzyć i opowiedzieć o swoim pobycie w warszawskim getcie. Dzięki relacji Edelmana możemy dowiedzieć się, jak wyglądało codzienne życie w getcie. Rozmówca Hanny Krall opowiada o ogromie cierpienia, jakiego doświadczyli mieszkający w getcie Żydzi. Ich codziennością był terror, głód i wywózki do obozów koncentracyjnych. Ludzie ci doświadczali ciągłego strachu o życie, chorowali, nie mając dostępu do leczenia. Życie w getcie było codzienną walką o przetrwanie, która wykańczała psychicznie i fizycznie. Nie wszyscy ludzie zdawali sobie sprawę z grozy wojny. Edelman wspomina nietypową sytuację, która miała miejsce jeszcze przed utworzeniem getta. Dwóch Niemców posadziło na beczce starego, niskiego Żyda, i zaczęło obcinać mu brodę. Zgromadzony wokół tłum przechodniów śmiał się, jakby ta scena była gagiem filmowym. Część społeczeństwa przyzwyczajała się do widoku krzywdzonych i poniżanych ludzi. Pojawiła się społeczna znieczulica, ludzie zaczęli akceptować bezkarność oprawców. Reportaż Hanny Krall jest więc przestrogą dla współczesnych, którzy żyją w znacznie bardziej komfortowych warunkach. Nie można przymykać oczu na zło, nie można pozwolić „wepchnąć się na beczkę”. Ignorowanie niesprawiedliwości prowadzi do wzrostu skali przemocy i coraz większej bezkarności krzywdzicieli. Literatura faktu jest więc nie tylko źródłem wiedzy, ale także pouczeniem dla wszystkich, którym nieobojętny jest los bliźnich.
Literatura faktu jako źródło wiedzy o przeszłości na przykładzie „Innego świata”
Gustaw Herling-Grudziński, autor „Innego świata”, był więźniem sowieckiego łagru pod Archangielskiem. W swoich wspomnieniach opisał realia życia w obozie pracy. Łagier był miejscem niewolniczej pracy, tortur i represji politycznych. Najtrudniejszy był los ludzi zesłanych za nieprawomyślne poglądy. Padali oni ofiarą przestępców kryminalnych, którzy zdominowali obozową hierarchię. Przebywające w obozie kobiety doświadczały przemocy seksualnej ze strony recydywistów. Sowieckie łagry były obozami koncentracyjnymi, które niszczyły całą osobowość uwięzionych ludzi.