Cierpienia młodego Wertera - streszczenie i opracowanie

Cierpienia młodego Wertera - streszczenie

We wstępie utworu autor zapewnia, że starał się rzetelnie zebrać wszystkie informacje dotyczące życia Wertera. Ma nadzieję, że książka stanie się pociechą dla tych, których trapią podobne troski (brak wzajemności w miłości).

„Cierpienia młodego Wertera” mają formę epistolarną. Główny bohater utworu relacjonuje swe przeżycia najbliższemu przyjacielowi, którego pozostawił w rodzinnym mieście. Pierwszy list nosi datę 4-go maja 1771 roku.

Werter cieszy się, że opuścił rodzinny dom, chociaż czuje lekkie wyrzuty sumienia. Wspomina Lenorę, dziewczynę, w której wzbudził uczucie i którą opuścił. Prosi, by przyjaciel uspokoił jego matkę i zapewnił ją o pozytywnym rozwiązaniu kwestii spadku. Bohater opisuje piękno miejscowości, w której obecnie przebywa. Miasto nie wyróżnia się niczym szczególnym, ale piękno pobliskich wiosek nasuwa skojarzenia z Arkadią. Werter jest odurzony pięknem przyrody, porzuca dotychczasowe zajęcia (szkicowanie, czytanie Homera) i większość dnia spędza na zwiedzaniu okolicy – pewnego dnia odkrywa malowniczo położoną studnię. Nawiązuje nowe znajomości, głównie z dziećmi (z którymi ma łatwy kontakt) i mieszkańcami okolicznej wioski. Poznaje też książęcego komisarza – ojca dziewięciorga dzieci, który zaprasza go do swej leśniczówki.

Werter postanawia wynająć pokój w gospodzie (miejscowość Wahlheim), leżącej niedaleko miasta. Bohater ceni sobie spokój i malowniczość tego miejsca. W ciągu dnia czyta, spaceruje i obserwuje mieszkańców wioski. Wraca też do porzuconego wcześniej szkicowania scenek rodzajowych (głównie zabaw dziecięcych).

Z biegiem czasu bohater nawiązuje coraz więcej znajomości. Pewnego dnia poznaje miejscowego parobka, który opowiada mu wzruszającą historię swojej miłości do młodej wdowy. Czysta, szczera miłość młodzieńca wzrusza Wertera. W tym samym czasie on sam doznaje wielkiego zauroczenia piękną kobietą, którą określa mianem „anioła”.

Werter poznaje ją przypadkiem. Otrzymuje zaproszenie na zabawę wiejską. Jego towarzyszka zabiera go do swej przyjaciółki, która mieszka w leśniczówce. W trakcie jazdy dziewczyna ostrzega Wertera, by nie zakochał się w jej znajomej, gdyż ta jest już zaręczona. Na miejscu okazuje się, że panna Lotta jest córką komisarza S. (który niegdyś prosił Wertera o odwiedziny). Młoda, urocza dziewczyna samodzielnie opiekuje się kilkorgiem młodszego rodzeństwa. Podczas podróży powrotnej zachwycony Werter zauważa, że z Lottą łączy go podobny stosunek do literatury i muzyki. W trakcie zabawy bohaterowi udaje się nakłonić dziewczynę do zatańczenia walca. Bal zostaje przerwany przez gwałtowną burzę. W przeciwieństwie do przestraszonych kobiet, Lotta zachowuje spokój i proponuje zgromadzonym wesołą zabawę towarzyską. Po zakończeniu tańców Werter nie potrafi już ukryć swej fascynacji nowo poznaną kobietą.

Od momentu zapoznania się z rodziną Lotty, Werter jest stałym gościem w domu komisarza. Szybko zyskuje sobie sympatię młodej pani domu i gromadki jej licznego rodzeństwa. Towarzyszy Lotcie w jej wyprawach do miasta i okolicznych miejscowości. Pewnego dnia obydwoje odwiedzają mieszkającego w górach sędziwego pastora. Staruszek opowiada im historię dwóch pięknych drzew orzechowych rosnących przed plebanią i zaprasza na podwieczorek. Werter towarzyszy też Lotcie podczas jej wizyt u chorej pani M. Córka komisarza czuwa przy łożu umierającej i stara się ulżyć jej w cierpieniu. Bohater jest coraz bardziej przywiązany do swej nowej znajomej. Początkowe zauroczenie przeradza się w silną fascynację, którą coraz trudniej ukryć. Werter zauważa także, że nie jest Lotcie obojętny.

Sielanka zostaje przerwana przez przyjazd Alberta – narzeczonego Lotty. Werter ze smutkiem zauważa, że mężczyzna traktuje go z sympatią i szacunkiem. Wie, że grzechem byłoby naruszenie szczęścia tych dwojga. Mimo tego nadal odwiedza leśniczówkę. Podczas jednej z wizyt prosi Alberta o pożyczenie pistoletów. Narzeczony Lotty opowiada mu historię nieszczęśliwego wypadku – podczas czyszczenia broni jego służący postrzelił przypadkiem dziewczynę, od tamtego czasu pistolety nie są naładowane. Pod wpływem impulsu Werter przykłada broń do głowy. Wywiązuje się dyskusja na temat samobójstwa. Albert jednoznacznie potępia dobrowolną śmierć, uznając ją za przejaw słabości ducha.

Tymczasem matka bohatera listownie nalega, by ten podjął pracę u miejscowego konsula. Werter – choć niechętnie – postanawia spełnić jej prośbę.

W dniu urodzin (28 sierpnia) bohater otrzymuje od Alberta dwa miniaturowe wydania Homera, Lotta dorzuca do prezentu obiecaną wcześniej Werterowi różową wstążkę. Bohater z trudem uświadamia sobie, że nigdy nie zdobędzie ukochanej. Powoli popada w melancholię. Zgodnie z radą przyjaciela (adresata wszystkich listów) postanawia wyjechać do miasta i zaprzestać wizyt w leśniczówce.

Werter rozpoczyna pracę jako współpracownik konsula. Pracodawca wzbudza w nim niechęć, ale nawał zajęć odrywa uwagę od porzuconej Lotty. Bohater stopniowo przywyka do wykonywanej pracy, nie może jednak pogodzić się z zawiścią panującą wśród urzędników. Przypadkiem nawiązuje znajomość z hrabią C., odwiedza jego posiadłość i dzięki niemu wnika w środowisko arystokracji. Podczas jednej z przechadzek poznaje też pannę B., pomiędzy parą nawiązuje się nić sympatii. Tymczasem pogarsza się stosunek Wertera do konsula, a ten pisze na swego podopiecznego skargę. W międzyczasie bohater dowiaduje się o zaślubinach Lotty i Alberta. Czarę goryczy przelewa afront doznany ze strony miejscowego grona arystokratów. Werter zostaje zaproszony na obiad do zaprzyjaźnionego hrabiego. Zajęty obserwacją panny B., nie zauważa, że zbliża się pora przyjęcia przeznaczonego dla bardziej dostojnych gości i zostaje wyproszony. Pod wpływem uniesienia bohater rezygnuje z posady u konsula i powraca do rodzinnego miasta.

Rozpacz Wertera nasila się. Bohater dostrzega wokół siebie coraz więcej oznak upływającego czasu, zmiany dotykają też Wahlheim (ścięto dwa stare orzechy przed plebanią pastora). Werter dowiaduje się o śmierci dziecka kobiety, którą spotkał kiedyś w wiosce. Trudny los dotknął też poznanego kilka miesięcy wcześniej parobka – mężczyzna został oskarżony o napastowanie swojej chlebodawczyni i wygnany. Werter, pomimo braku nadziei, postanawia kontynuować swoje wizyty w leśniczówce. Pomimo przestróg przyjaciela chce być jak najbliżej Lotty. Czytuje Osjana i stopniowo pogrąża się w smutku. Podczas jednego ze spacerów spotyka szaleńca zbierającego kwiaty (jest zima), porównuje jego zachowanie do stanu swej duszy. Później dowiaduje się, że nieszczęśnik był pisarzem u komisarza i oszalał z miłości do Lotty. Niespokojne zachowanie Wertera zwraca uwagę żony Alberta. Lotta współczuje przyjacielowi, ale nie zdradza się ze swymi uczuciami.

Narratorem końcowego fragmentu utworu jest przyjaciel Wertera. Z jego relacji poznajemy przebieg ostatnich dni życia bohatera:

Nieszczęśliwa miłość do Lotty zmienia charakter Wertera, który stopniowo popada w szaleństwo. Stan bohatera pogarsza się po spotkaniu z parobkiem pracującym niegdyś u pięknej wdowy. Zrozpaczony mężczyzna zabija kandydata do ręki ukochanej, zostaje aresztowany i – pomimo usilnych starań Wertera – oskarżony o umyślne morderstwo. Tymczasem Albert prosi żonę o oddalenie Wertera. Uczucie bohatera do Lotty jest już zbyt widoczne. Mężczyzna jest targany coraz silniejszymi emocjami. Podczas wielkiej powodzi, która nawiedza Wahlheim, Werter rozważa pomysł utopienia się we wzburzonej wodzie.

Tymczasem Lotta, zgodnie z prośbą męża, sugeruje Werterowi, by ograniczył swoje codzienne wizyty. Jednocześnie zaprasza go na przyszły, świąteczny obiad. Werter odczytuje jej zachowanie jako odrzucenie. Powraca do domu i przygotowuje list do ukochanej, wyjaśniający powody (planowanego) własnego samobójstwa. Kolejnego dnia – pomimo zakazu – Werter udaje się do leśniczówki. Następuje szczera rozmowa z Lottą, bohater wyznaje jej miłość, czytając tłumaczone przez siebie pieśni Osjana. Wzruszona Lotta ucieka do swego pokoju, a Werter powraca do domu. Następnego dnia jego służący prosi Alberta o pożyczenie pary pistoletów. Broń zostaje wręczona przez Lottę, która przypadkiem znalazła się w gabinecie męża.

Werter, dowiedziawszy się o tym fakcie, odczytuje zachowanie ukochanej jako przyzwolenie na samobójstwo. Wieczorem bohater porządkuje swoje dokumenty. Pisze listy do Lotty i przyjaciół, wyjaśniające powody swego postępowania, spisuje dyspozycje dotyczące własnego pogrzebu. Gdy nastaje północ, strzela do siebie z pistoletu. Ciało żywego jeszcze Wertera zostaje odnalezione rankiem. Bohater umiera w południe, jego ciało zostaje pochowane nocą w pustym zakątku cmentarza. Na wieść o śmierci Wertera Lotta traci przytomność.

Cierpienia młodego Wertera - plan wydarzeń

1. Przyjazd do miasteczka.

2. Zachwyt nad pięknem natury.

3. Poznanie Lotty.

4. Zauroczenie kobietą.

5. Częste wizyty w domu komisarza.

6. Odwiedziny u proboszcza.

7. Werter pisze listy przepełnione opisami uczucia do Lotty.

8. Powrót narzeczonego dziewczyny.

9. Decyzja o wyjeździe.

10. Wieczór w towarzystwie Lotty i Alberta.

11. Początek pracy w poselstwie.

12. Znajomość z hrabią C. i z panną von B.

13. Ślub Lotty i Alberta.

14. Listowne gratulacje Wertera.

15. Wyproszenie z arystokratycznego domu.

16. Upokorzony Werter podaje się do dymisji.

17. Wizyta w rodzinnym mieście.

18. Odwiedziny u księcia.

19. Powrót do Wahlheim.

20. Spotkanie z gospodynią.

21. Werter nie potrafi zdusić uczucia do Lotty.

22. Historia parobka i wdowy.

23. Przemiana wewnętrzna bohatera – zmiana lektur.

24. W domu Lotty. Powrót wspomnień.

25. Werter daje do zrozumienia, że to, co czuje do Lotty nie jest jedynie przyjaźnią.

26. Niezręczna atmosfera między przyjaciółmi.

27. Wstawiennictwo w sprawie parobka.

28. Albert prosi żonę o ograniczenie spotkań z Werterem.

29. Listy opisujące stan duszy Wertera.

30. Pierwsze myśli samobójcze.

31. List pożegnalny do Wilhelma.

32. Wyrzuty Lotty, prośba o wyjazd.

33. Werter pisze list pożegnalny do ukochanej.

34. Ostatnie spotkanie z ukochaną.

35. Prośba o pożyczenie pistoletu.

36. Strzał.

37. Ostatnie chwile życia.

38. Pogrzeb Wertera.

Cierpienia młodego Wertera - opracowanie (geneza i czas i miejsce akcji)

Geneza

Na powstanie dzieła niewątpliwie wpływ miały doświadczenia Goethego z okresu jego wczesnej młodości. Bezpośrednim źródłem natchnienia stała się wizyta w Wetzlar, gdzie autor przebywał między 25 maja a 11 września 1772 r. Wtedy to, podczas jednego z balów, poznał Charlotte Buff, która stała się inspiracją do stworzenia postaci Lotty, a także jej narzeczonego, Johanna Christiana Kestnera (pierwowzór Alberta). Bardzo szybko zaprzyjaźnił się też z ojcem dziewczyny oraz jego potomstwem. Lottę natomiast obdarzył szczerym i prawdziwym uczuciem.

Goethe stał się częstym gościem w domu państwa Buff. Opuścił jednak miejscowość, w obawie przed popsuciem relacji między narzeczonymi. Wyjechał pozostawiając listy do obydwojga, tłumaczące powody swego nagłego zniknięcia. Kestner odwiedził jednak jeszcze pisarza, chciał bowiem utrzymać dalszą znajomość. Odtąd cała trójka pisała do siebie listy.

Goethego do Wentzlar sprowadziło ponownie samobójstwo najlepszego przyjaciela, Carla Wilhelma Jerusalem. To właśnie opowieść o nim i o jego śmierci stała się kanwą powieści. Jerusalem był nieszczęśliwie zakochany, miał problemy z pracodawcą, a także uwikłał się w nieciekawą sytuację towarzyską. Ostatnie chwile przyjaciela zrelacjonował Goethemu Kestner, który to nieświadomie dostarczył przyszłemu samobójcy pistolet. Jerusalem odziany w niebieski frak i żółtą kamizelkę wystrzelił z broni. Zrobił to jednak tak nieudolnie, że konał jeszcze bardzo długo. Śmierć nieszczęśnika, jak i sam pochówek odtworzył potem Goethe, z dbałością o najmniejszy szczegół, w „Cierpieniach młodego Wertera”.

O zamążpójściu Charlotty dowiedział się pisarz już po fakcie, wiosną 1773 r. Wtedy również z życiem pożegnała się jego wieloletnia przyjaciółka. Oba te zdarzenia znacząco wpłynęła na samopoczucie Goethego i zbudziły w nim potrzebę przelania wszystkiego na papier. Niespełna rok później wydane zostały „Cierpienia młodego Wertera”.

Małżeństwo Kestnerów poczuło się urażone wykorzystaniem ich osobistych doświadczeń w powieści, a szczególnie sposobem pokazania Lotty i Alberta. Kontakty zostały zerwane. Goethemu udało się zobaczyć Charlottę jeszcze tylko jeden jedyny raz, w 1816 r.

Czas i miejsce akcji

W dwóch pierwszych częściach powieści czas akcji wyznaczają daty listów, pisanych przez Wertera do swojego przyjaciela Wilhelma. Księga pierwsza obejmuje wydarzenia relacjonowane w listach napisanych od 4 maja do 10 września 1771 roku. Księgę drugą otwiera list z 20 października 1771 roku, a kończy ten napisany 6 grudnia 1772 roku. W części trzeciej czytamy relację narratora z ostatnich dni życia Wertera, jednak zamieszczone są tam również kilka listów wysłanych między 10 a 20 grudnia 1772 roku.

Wydarzenia opisane w listach rozgrywają się na terenie Niemiec, w nieistniejącej miejscowości Wahlheim. Nazwy innych miejscowości zostały ukryte pod skrótami (D., S.). Być może są to miejsca, które odwiedził Goethe podczas praktyki aplikanckiej.

Cierpienia młodego Wertera - problematyka

„Cierpienia młodego Wertera” są powieścią epistolarną, czyli utworem będącym zapisem korespondencji prowadzonej pomiędzy bohaterami. Dzięki takiej formie przekazu wydarzeń odbieramy pełnię rzeczywistych emocji pochodzących wprost od bohatera historii, Wertera. Tym samym mamy do czynienia z pierwszoosobową narracją, w której emocje i refleksje bohatera przeważają nad konkretną, uporządkowaną i rzeczową relacją wydarzeń. Poznajemy motywy, jakimi kierował się Werter w swoim postępowaniu, obserwujemy świat z jego punktu widzenia.

Koleje losu głównego bohatera powieści Goethego przyczyniły się do wykreowania nowej postawy – werterycznej, a także do stworzenia nowego typu bohatera – werterycznego.

Zwykle mianem tym określamy człowieka samotnego, niezrozumianego przez otoczenie. Jego odosobnienie powiązane jest ściśle z jego postawą życiową i charakterem. Skoncentrowany na sobie, introwertyk, nie szuka towarzystwa drugiego człowieka. Ma problemy ze zrozumieniem tego, co dla innych stanowi sens życia.

Zamiast realizacji górnolotnych planów, woli wycofać się w sferę marzeń. Bezsens istnienia, brak życiowego celu, przyjęcie postawy rezygnacji są charakterystyczne dla bohatera werterowskiego. Przyjęcie postawy biernej w efekcie sprawia, że rozpamiętuje on drobiazgowo każdą sytuację. Woli obcować z naturą, niż z drugim człowiekiem. Często towarzyszą temu stany depresyjne, a konflikt ze światem, często doprowadza go do rozwiązania ostatecznego – do samobójstwa.

Werteryzm określany jest często mianem bólu istnienia, wywołanego niemożnością zaspokojenia swoich pragnień. Przejawia się w poczuciu bezcelowości egzystencji, melancholii i ucieczce w świat marzeń.

Pod koniec XVIII wieku w Europie nieszczęśliwą miłość opisaną przez Goethego naśladowano w popularnych romansach – werteriadach. Motywy werterowskie znalazły oddźwięk również w sztukach plastycznych. Siła oddziaływania książki przekroczyła granicę literatury. W prawdziwym życiu zapanowała moda na werteryzm, wytworzył się „typ werterowski”. Młodzi ludzie pogrążali się w melancholii, byli skłonni do łez, poetyzowali duchowe cierpienia, gardzili chłodną rozwagą, kochali jak Werter i jak on zabijali się z miłości. Młodzieńcy nosili niebieski frak, żółtą kamizelkę, nankinowe spodnie – strój w jakim bohater Goethego zastrzelił się i kazał pochować. Panny ubierały się jak Lotta – w białą sukienkę z różowymi kokardami na ramionach.

Cierpienia młodego Wertera - bohaterowie

Charakterystyka Wertera

Werter to główny bohater jednej z najsłynniejszych powieści sentymentalnych autorstwa Johanna W. Goethego. Jego cechy charakteru, postawa wobec świata, a nawet sposób ubioru zafascynowały młodych romantyków i stały się obiektem powszechnego naśladowania. Chodzi tu o tak zwaną modę na werteryzm. Żółta kamizelka i niebieski frak stały się znakiem rozpoznawczym całego pokolenia, a poeci romantyczni stylizowali swoje życiorysy zgodnie z wzorcem losów Wertera.

Niezwykła wrażliwość

Werter to bohater, którego charakteryzuje nieprzeciętnie rozwinięta uczuciowość. Młodzieniec jest szczególnie wrażliwy na naturę i nieustannie szuka z nią kontaktu. Jego wrażliwość ujawnia się między innymi w artystycznym talencie. Natura, sztuka i literatura stanowią główne dziedziny osobistych zainteresowań bohatera. Jednocześnie wrażliwość Wertera znajduje wyraz w jego stosunku do świata i innych ludzi. Mężczyzna wydaje się niesłychanie szlachetny, przejmuje się na przykład losami parobka.

Bliższa analiza zachowania bohatera wskazuje jednak, że otaczająca rzeczywistość jest dla bohatera jedynie lustrem, w którym się przegląda. Cechuje go więc egocentryzm, a nawet narcyzm. Takie subiektywne zniekształcenie perspektywy widzenia powoduje, że Werter nie widzi świata takim, jakim jest, ale takim, jaki jawi mu się w jego własnych wyobrażeniach. Widać to zwłaszcza w stosunku bohatera do przyrody. Gdy młodzieniec jest w dobrym nastroju, natura wydaje mu się niezwykle piękna i harmonijna. Z kolei stany załamania powodują, że przyroda jest postrzegana przez bohatera jako złowrogi żywioł.

Skrajna samotność

Warto zwrócić uwagę, że bohater słynnej powieści Goethego jest człowiekiem bardzo samotnym. Stan ten podkreśla sposób, w jaki w utworze zwracają się do młodzieńca wszyscy jego znajomi. Otóż zawsze nazywają go „Werterem”, czyli używają jego nazwiska. Znamienne więc, że bohater pozostaje dla odbiorcy postacią bezimienną. Nikt nie znajduje się z nim w na tyle bezpośrednim kontakcie, żeby nawiązać z nim bliską relację.

Pesymistyczne podejście do rzeczywistości

Filozofia życiowa Wertera opiera się na negatywnej ocenie otaczającego go świata, ludzi oraz własnej osoby. Jeżeli chodzi o rzeczywistość, bohater dostrzega w niej cechy zakłamania, iluzji i uwięzienia w konwenansach. Werter ocenia świat w kategoriach sztuczności i martwoty, a ludzi jako bezwolne marionetki w teatrze życia. Przygnębia go zarówno przemijanie i znikomość ludzkiego istnienia, jak i iluzoryczność doznawanych uczuć. Odbiór życia przez Wertera jest określany za pomocą metafor snu i cieni. Nawet miłość okazuje się tu rozczarowaniem, które jedynie na chwilę rozjaśnia ludzką egzystencję.

Świat jest w oczach bohatera nieznośnym więzieniem, z którego pragnie się wyzwolić. Nawet natura stanowiąca dla Wertera wytchnienie, w chwilach rozpaczy wydaje mu się otchłanią i grobem. Najbardziej znamiennym przejawem światopoglądu bohatera jest natomiast jego własna samoocena. Werter patrzy na siebie przez ten sam pryzmat. Mówi:

Wracam w siebie i znajduję świat.

Słowa te świadczą o tym, że z jednej strony młodzieniec jest dla siebie samowystarczalnym mikrokosmosem, ale z drugiej, podobnie jak świat, został naznaczony cierpieniem i śmiercią.

Namiętność prowadząca do śmierci

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech Wertera jest jego romantyczne usposobienie, które owocuje chorobliwą namiętnością. Realizuje się ona w postaci miłości do Lotty. Bohater traktuje to uczucie jako jedyny sens istnienia. Pisze do Wilhelma:

Czymże jest (…) świat bez miłości? Tym zapewne, czym byłaby latarnia magiczna bez światła. Ledwo wstawisz w nią lampkę, natomiast jawią się na białej ścianie barwne obrazy! A choćby były one tylko przelotnymi złudami, to jednak są nam szczęściem.

Można jednak przypuszczać, że obiektem uczucia Wertera nie jest sama Lotta, ale romantyczne marzenie o kobiecie. Młodzieniec wybiera kobietę nieosiągalną, ponieważ nie chce konfrontować swojego wyobrażenia z rzeczywistością. Tym samym jego miłość staje się autodestrukcyjna, stanowi bowiem argument uzasadniający akt samobójczy.

Wnioski

Werter jest mężczyzną, który lekceważy wartości materialne, natomiast kieruje się w stronę poznawania natury i własnego wnętrza. Nie obchodzą go również kwestie historyczne czy społeczne, wręcz przeciwnie, ostentacyjnie je pomija, akcentując swój bunt wobec konwenansów. Jego kontestacja twardych praw rzeczywistości nie realizuje się jednak w żadnych konkretnych czynach, jest raczej swoistą deklaracją. Największe znaczenie ma dla Wertera chorobliwa namiętność, która doprowadza bohatera do śmierci, ale jednocześnie sprawia, że jego krótkie życie staje się niezwykle intensywne.

Werter jako bohater romantyczny

Werter z powieści Johanna W. Goethego to bohater, którego nie można łatwo zaklasyfikować do określonego prądu literackiego. Przede wszystkim należy pamiętać, że sam Goethe nie jest romantykiem w historycznoliterackim znaczeniu tego słowa. Jego twórczość, w której dostrzega się liczne akcenty preromantyczne, reprezentuje okres niemieckiego klasycyzmu.

Społeczno-historycznym tłem powieści „Cierpienia młodego Wertera” jest dokładnie nurt noszący nazwę Sturm und Drang („burzy i naporu”), kiedy niemieckie mieszczaństwo zbuntowało się wobec kryzysu gospodarczego i politycznego kraju, a wyrazem owego buntu stała się między innymi sztuka. Pojawił się wówczas nowy typ bohatera literackiego, posiadającego cechy, czyniące z niego postać nieprzeciętną. Werter nie jest jednak typową postacią romantyczną. Literacka konstrukcja tego bohatera wykazuje wiele wspólnego z nurtem oświeceniowego sentymentalizmu i klasycyzmu. Co jednak sprawia, że dostrzega się w nim cechy preromantyczne?

Naznaczenie biografią autora

Werter stał się prototypem bohatera, którego konstrukcja osobowości i elementy biografii wykazują dużą zbieżność z osobą samego autora, czyli w tym wypadku Goethego. Twórca niejednokrotnie podkreślał autobiograficzne inspiracje w pomyśle nakreślenia właśnie takiej postaci. Powieść odnosi się do epizodu z życia Goethego, kiedy jako młody aplikant sądowy przebywał w Wetzlarze i kiedy bez pamięci zakochał się w zaręczonej z innym mężczyzną Charlottcie Buff. Pisarz przeżył wówczas załamanie psychiczne i myślał nawet o samobójstwie. Jednocześnie boleśnie przeżył śmierć swojego znajomego, Jeruzalema.

Samotność i nieszczęśliwa miłość

Werter to postać wyalienowana z życia towarzyskiego i typowy samotnik. Z nikim nie udaje mu się nawiązać bliskiej więzi. Można więc powiedzieć, że jest romantycznym outsiderem. Ponadto jego niekorzystne relacje ze światem i innymi pogłębia nieszczęśliwa miłość do pięknej Lotty, zaręczonej z Albertem. Jego uczucie nie może zostać zrealizowane w skutek braku wzajemności dziewczyny, ale również z powodów społecznych, ponieważ towarzyskie konwenanse uniemożliwiają publiczne ujawnienie owej namiętności.

Romantyczna choroba duszy

Jedną z najbardziej znamiennych cech Wertera wskazujących na jego preromantyczny rodowód jest konstrukcja psychiczna bohatera. Można w niej odnaleźć bowiem symptomy umysłowego szaleństwa. Jak wiadomo, w romantyzmie literatura darzyła taką jednostkę szczególnym zainteresowaniem. Motyw szaleńca, jako osoby niezwykle wrażliwej i mającej kontakt z rzeczywistością metafizyczną jest stałym wyróżnikiem estetyki pierwszej połowy XIX wieku.

U Wertera zaś można zaobserwować cały zespół objawów paranoicznych. Bohater niewątpliwie wykazuje neurotyczne skupienie na własnej osobie i uczuciach. Jego zachowanie posiada cechy manii prześladowczej, ponieważ Werter uważa, że jest przez innych nieustannie okłamywany i że inni celowo sprawiają mu cierpienie. Widać u niego tendencje masochistyczne, a więc lubowanie się we własnym cierpieniu. Nie jest mu obcy również sadyzm widoczny w liście do Lotty, kiedy opisuje ukochanej własne samobójstwo. Wertera można określić również jako fetyszystę, czego wyraz stanowi jego obsesyjne przywiązywanie wagi do przedmiotów związanych z bliską mu osobą. Oczywiście bohater jest również melancholikiem, ponieważ cechuje go smutek czy upodobanie w tajemniczych, odosobnionych miejscach.

Samobójstwo jako wyraz buntu wobec świata

Specyficzna osobowość bohatera, a także nieszczęśliwa namiętność znajdują skrajną realizację w samobójczym akcie bohatera. Zamach na własne życie należy do stałego repertuaru romantycznych motywów. Życie w świecie zdominowanym przez społeczne schematy, w którym nie można realizować potrzeby miłości, staje się dla Wertera nie do zniesienia. Samobójstwo jest poprzedzone stanem przypominającym chorobę, zdarza się, kiedy dochodzi do przekroczenia możliwości doznawania cierpienia. Jednocześnie stanowi ono akt uwolnienia z ciasnej, ograniczonej rzeczywistości. Jest więc jednocześnie protestem wobec nieakceptowanych praw świata.

Wnioski

Werter jest bohaterem, którego nadwrażliwość i szczególny rodzaj egzaltacji kojarzą się z uczuciowością sentymentalną. Jedynym celem jego życia i najwyższą wartością staje się miłość do kobiety. Werter przywodzi zatem na myśl typ sentymentalnego kochanka. Jednocześnie jednak naznaczenie jego losu rysami tragizmu, a także buntownicze usposobienie i szczególna konstrukcja osobowości czynią z niego bohatera zwiastującego w literaturze światopogląd romantyczny.

Charakterystyka Lotty

Grafika C. Preisel według W. v Kaulbacha (II poł. XIX w.)

Lotta S. jest jedną z bohaterek powieści Johanna Wolfganga Goethego „Cierpienia młodego Wertera”. Pierwowzorem tej postaci była osoba autentyczna, Charlotta Buff, w której autor „Fausta” zakochał się szaleńczo w latach swojej młodości. Należy zaznaczyć, że w powieści nie mamy do czynienia z obiektywnym obrazem kobiety, rysowanym przez odautorskiego narratora. Czytelnik obserwuje Lottę niejako przez filtr psychiki Wertera, ponieważ to on, jako nadawca wszystkich listów stanowiących materię utworu, jest głównym „opowiadaczem” historii.

Tak zakreślona perspektywa widzenia nakłada na wizerunek ukochanej bohatera istotne ograniczenia. Sam Werter przyznaje się w jednym z listów do Wilhelma, że trudno mu namalować portret Lotty, ponieważ nie potrafi w pełni oddać za pomocą pędzla jej piękna i usposobienia. Charakterystyka dziewczyny, która wyłania się z korespondencji Wertera jest zatem jego własną projekcją, a osoba ukochanej niejednokrotnie bywa obiektem idealizacji.

„Donna angelicata” – kobieta anielska

Dominujący w powieści sposób ukazywania Lotty zostaje określony już w momencie ekspozycji tej postaci. Werter po raz pierwszy widzi dziewczynę w otoczeniu małych dzieci, którym rozdziela chleb. Lotta jest ubrana w białą, zwiewną sukienkę podkreślającą jej niewinność. Niemal automatycznie Werter przypisuje więc dziewczynie szereg przymiotów duchowych, takich jak dobroć, łaskawość, serdeczność, opiekuńczość.

Intuicja bohatera znajduje potwierdzenie w bliższym poznaniu córki książęcego komisarza. Okazuje się bowiem, że Lotta chętnie zajmuje się swoim rodzeństwem, pomaga ojcu i towarzyszy w chorobie przyjaciółce. Jest zatem „kobietą anielską”, której fizyczna uroda doskonale współgra z walorami duchowymi. Lotta jawi się więc Werterowi na wzór słynnych literackich heroin, które stają się dla mężczyzn boginiami będącymi obiektami uwielbienia, jak np. Laura w twórczości Petrarki – „donna angelicata”.

Przewodniczka mężczyzny

Lotta nie jest jednak jedynie pięknym przedmiotem westchnień, ale również wykształconą i inteligentną panną. Werter szuka jej towarzystwa, ponieważ może z nią porozmawiać o sztuce i literaturze. Czytuje swojej ukochanej „Pieśni Osjana”, a także chodzi z nią na długie spacery, podczas których wspólnie podziwiają wspaniały krajobraz. Lotta nie jest zatem salonową lalką poszukującą korzystnego zamążpójścia, ale fascynującą kobietą, jakiej mężczyzna może zawierzyć swoje najintymniejsze rozterki.

Werter często mówi o Lotcie jako o duchowej siostrze, co wskazuje, że jest ona obdarzona szczególnym darem słuchania innych, a jej osobowość ma cechy empatyczne.

Wierna narzeczona czy nieszczęśliwa kochanka?

Ukochana Wertera jest zaręczona z Albertem i w każdej chwili pozostaje mu wierna. Mimo że spędza z młodym urzędnikiem wiele czasu, potrafi zachować odpowiedni dystans i nie pozwala sobie na żadne przejawy zbytniej poufałości, co widać zwłaszcza w scenie, kiedy Werter niespodziewanie obsypuje ją pocałunkami. W powieści Goethego pojawiają się jednak znaki, które czynią zachowanie Lotty względem Wertera niejednoznacznym. Z jednej strony wydaje się, że Lotta kocha swojego męża Alberta, a z Werterem łączy ją jedynie serdeczna przyjaźń.

Można jednak interpretować jej relację z Werterem zupełnie inaczej. Być może Lotta kocha Wertera, a z Albertem nie potrafi znaleźć wspólnego języka, co niejednokrotnie Werter podkreśla w swoich listach. Na taką interpretację wskazuje przede wszystkim zachowanie dziewczyny po śmierci Wertera, kiedy omal nie umarła na wieść, że przyjaciel nie żyje. Fakt ten jest tym bardziej znaczący, że czytelnik dowiaduje się o nim od bezstronnego obserwatora.

Wnioski

Lotta jest prototypem romantycznego wzorca kobiecości. Ujmuje mężczyzn swoją urodą, eterycznością i niewinnością. Jednocześnie potrafi wykazać się nieprzeciętną inteligencją, wrażliwością na sztukę, naturę i los innych. Jest zatem uosobieniem romantycznego marzenia o kobiecie idealnej, która może być zarówno duchową powiernicą, jak i obiektem namiętnego pożądania.

Cierpienia młodego Wertera - najważniejsze motywy

Miłość

Opowieść o uczuciu Wertera i Lotty może przypominać szereg innych historii, znanych nam głównie z literatury. Mężczyzna zakochał się od pierwszego wejrzenia, ujrzawszy dziewczynę w leśniczówce. Zafascynowała go nie tylko jej zniewalająca uroda, ale także troska i poświęcenie, z jakimi to sprawowała piecze nad schorowanym ojcem i rodzeństwem. Po raz kolejny spotkał ją na balu. Wtedy to zdał sobie sprawę, że kobieta jego snów, podziela jego uczucia, mimo faktu, iż jest przeznaczona innemu.

Werter przeżywa wówczas jedne z najpiękniejszych chwil swojego życia. Przepełniony uczuciem, pisze listy do swego przyjaciela, opisując w nich bezmiar swego oddania Lotcie:

Jeszcze nigdy nie byłem szczęśliwszy, jeszcze nigdy moje odczuwanie natury, każdego kamyczka, każdej trawki, nie było pełniejsze i głębsze.

Miłość zaczyna stanowić sens jego życia. Sytuacja zaczyna się komplikować, gdy po długim czasie nieobecności, na horyzoncie pojawia się narzeczony dziewczyny, Albert. Werterem zaczyna targać zazdrość, jednak nie odnajduje w sobie wystarczających pokładów odwagi, by podjąć jakiegokolwiek działanie. Bez słowa usuwa się w cień. Targany gwałtownymi emocjami, ma problemy z odnalezieniem się w nowych okolicznościach. Wyjeżdża, próbując znaleźć spokój w pracy. Powoli zaczyna docierać do niego, że dziewczyna nigdy nie będzie należeć do niego. Podejmuje decyzję o ostatecznym zakończeniu znajomości. Zaczyna nawet wydawać mu się, że udało uporać mu się z porywami własnego serca.

Jednak wiadomość o ślubie Alberta i Lotty powoduje, że na nowo zaczyna poddawać się uczuciu. Namiętność odżywa w nim na nowo. Z całej duszy zazdrości Albertowi. Powraca do Wahlheim. Staje się częstym gościem w domu Alberta i Lotty. Jego uczucie staje się widoczne, a wizyty zaczynają stawać się kłopotliwe dla całej trójki przyjaciół.

Werter szybko orientuje się, że nie jest szczególnie ciepło widzianym gościem w domu Alberta. Z tego też powodu postanawia popełnić samobójstwo. Jednak nie chce tego uczynić, zanim ostatni raz nie zobaczy ukochanej, zanim nie weźmie jej w ramiona. Lotta odwzajemnia jego pocałunek. Jest to ostatni radosny moment w życiu bohatera. Napisawszy pożegnalny list, Werter strzela sobie w głowę z broni należącej do Alberta.

Uczucie Lotty i Wertera, mimo tego, że jest prawdziwe i niewinne, od samego początku skazane jest na niespełnienie, na klęskę. Kobieta nie jest w stanie złamać słowa, które dała innemu. Werter nie ma w sobie na tyle odwagi, by wziąć sprawę we własne ręce. Oboje cierpią katusze, które w ostatecznym rozrachunku doprowadzają do samobójczej śmierci Wertera i choroby Lotty. Konwenanse, nakazy etyczne i moralne, sprawiają że wielkie uczucie nie ma szans na rozkwit.

Samobójstwo

Książka Goethego dotyka trudnego tematu, samobójstwa. Było ono niemal od zawsze obecne w życiu Wertera. Bohater często rozważał możliwość targnięcia się na własne życie. Pisał o niej w listach, traktował jako przejaw całkowitej wolności, wyraz samowystarczalności:

Jak wszyscy jednakowo wysilają się, by o minutę bodaj przedłużyć swój żywot na ziemi - człowiek taki staje się cichy, stwarza świat własny, wywodząc go z siebie samego i czuje się także szczęśliwym, bowiem jest również człowiekiem. Poza tym, mimo owej niewoli przyrodzonej, żywi on w sercu słodkie uczucie swobody i wie, że opuścić może, gdy zechce, więzienie.

Samotność

Werter jest samotny w świecie, ponieważ sam doprowadził do alienacji. Nie akceptował świata, bo różnił się on od tego, który znał z książek. Nie rozumiał ludzi, potępiał ich działania, gdyż nie byli idealistami jak on. Nie potrafił odnaleźć swojego miejsca w świecie, beznadziejna miłość przesłoniła mu wszystko.

Pogrążył się w cierpieniu, uznał że nikt nie jest w stanie go zrozumieć (znamienne słowa „Moje serce mam tylko ja”). Poprzez swoje irracjonalne zachowania spowodowane obłędem, jaki go dotknął, zraził do siebie przyjaciół. Zamknął się w sobie i w świecie własnych wizji.

Szaleństwo

Obłęd, jaki dotyka Wertera, jest wynikiem rozminięcia się jego wizji świata z tym, jaki jest on w rzeczywistości. Ponadto prowadzi do niego nieszczęśliwa miłość, niemożliwa do spełnienia. Werter nie próbuje walczyć o normalne życie, poddaje się beznadziei i melancholii, która go ogrania, nie szuka nowego celu w życiu. To wszystko wpędza go w obłęd, który kończy samobójcza śmierć.

Przyroda

Przyroda w powieści Goethego pełni ważną rolę, jest odbiciem absolutu, nadaje sens życiu ludzi, odzwierciedla uczucia bohaterów, otacza ich i jest podstawą egzystencji.

Cierpienia młodego Wertera jako powieść epistolarna

Powieść epistolarna to najważniejszy gatunek nurtu sentymentalnego. Jednym z najistotniejszych wzorców tego gatunku są „Niebezpieczne związki” Pierre’a Choderlosa de Laclos z 1782 r. Należy jednak również pamiętać o „Nowej Heloizie” Jeana Jakuba Rousseau. Szczególnie ważnym osiągnięciem w dziedzinie powieści epistolarnej stały się również „Cierpienia młodego Wertera”. Johan Wolfgang Goethe nie przypadkiem sięgnął po taki sposób ukształtowania tekstu. Forma powieści w listach dała autorowi wiele istotnych korzyści.

Autokreacja bohatera

„Cierpienia młodego Wertera” to specyficzny rodzaj powieści epistolarnej. Po pierwsze, mamy tu do czynienia z blokiem listów tylko jednego autora, czyli głównego bohatera. Taki zabieg powoduje kilka istotnych konsekwencji. List daje mianowicie możliwość wniknięcia w tajniki osobowości Wertera. Dzięki niemu Goethe dokonuje introspekcji, a sam bohater przedstawia czytelnikowi autoanalizę własnych przeżyć i zachowań. W ten sposób powieść epistolarna staje się narzędziem zgłębiania konstrukcji psychicznej Wertera. Odbiorca może wniknąć w najbardziej intymne szczegóły jego życia.

Ponadto warto zauważyć, że powieść oferuje tylko jedną perspektywę widzenia świata, perspektywę bohatera. Ten skrajny subiektywizm powoduje, że czytelnik nie może ocenić obiektywnie sytuacji Wertera, ponieważ nie ma do tego wystarczających danych. Odbiorca musi zatem oglądać świat oczami bohatera. W ten sposób wiele istotnych kwestii pozostaje nierozstrzygniętych: nie wiadomo, co naprawdę czuła Lotta do Wertera i jaka była rzeczywista relacja między ukochaną bohatera a jej narzeczonym. Należy również zwrócić uwagę, że owa autokreacja postaci w powieści stanowi wyraz etycznego podejścia Goethego do czytelnika i samego bohatera. Werter może niejako samodzielnie zaprezentować swoje racje odbiorcy, a ten może dokonać ich oceny bez zbędnych komentarzy narratora.

Rola stylistyki listów

Odbiorcą większości listów pisanych przez Wertera jest jego przyjaciel, Wilhelm. W powieści znalazły się również dwa listy bohatera do Lotty i jeden do Alberta. Sama forma korespondencji Wertera pełni ważną funkcję, ponieważ dostarcza informacji o nastroju postaci, jego charakterze i przebiegu wydarzeń. Listy Wertera są zróżnicowane stylistycznie. Znajdują się tu długie wyznania, krótkie sprawozdania oraz niewielkie notatki. Bohater niejednokrotnie dostarcza swojemu przyjacielowi długich opisów przyrody, co poświadcza jego wrażliwość na piękno natury. Warto zauważyć, że listy mają wyrazistą kompozycję.

Pierwsza część bloku, pisana w okresie wiosny i lata 1771 r. emanuje nastrojem optymistycznym. Mamy tu do czynienia z długimi, ekspresywnymi zdaniami utrzymanymi w tonacji patetycznej. Z kolei druga część korespondencji, obejmująca jesień i zimę 1772 r. zdradza ponury nastrój autora. Zmianie ulega również język Wertera: staje się rzeczowy, oficjalny i konkretny. Forma listów odzwierciedla zatem pogłębiającą się depresję nadawcy.

Funkcja wydawcy

Analizując „Cierpienia młodego Wertera” jako powieść epistolarną, trzeba także zauważyć, że Goethe wprowadził do utworu figurę anonimowego „wydawcy”, który porządkuje listy bohatera, zaopatruje je w odpowiedni komentarz, a także wyjaśnia okoliczności śmierci Wertera. Ów „wydawca” pełni tu bardzo istotną funkcję. Po pierwsze, uwiarygodnia on istnienie postaci, czyli wprowadza do lektury iluzję prawdziwości. Po drugie, zaś figura ta stanowi rodzaj głosu narratora, który ułatwia zrozumienie niektórych faktów i tym samym dyskretnie ukierunkowuje interpretację utworu. Szczegółowo opisuje np. powolne konanie Wertera.

Wnioski

Dzięki powieści epistolarnej Goethe mógł ukazać wewnętrzny świat głównego bohatera utworu, a także sprowokować czytelnika do refleksji nad wyznaniami Wertera. Gatunek ten otworzył drogę dalszej ewolucji powieści, jak zaznacza bowiem Alina Witkowska:

Forma powieści w listach (…) miała doniosłe znaczenie dla rozwoju języka literackiego, ogarniającego sfery intymnych wynurzeń uczuciowych, i dla ukształtowania się tzw. wielogłosowości w prozie, uprawniającej kilka punktów widzenia, zatem z natury rzeczy opozycyjnej wobec możliwości narzucania przez autora moralistycznego systemu ocen.

Rola miłości i literatury w życiu Wertera

Miłość i literatura w biografii każdego bohatera romantycznego są ze sobą nieodłącznie związane. Tak też jest w wypadku Wertera, tytułowej postaci powieści Goethego pt. „Cierpienie młodego Wertera”. Można powiedzieć, że to właśnie te dwie dziedziny, a więc miłość i sztuka ukształtowały osobowość bohatera, ale też zadecydowały o jego ostatecznej klęsce.

Samotność Osjana

Literatura jest wielką namiętnością Wertera. Bohater spędza na czytaniu niemal każdą wolną chwilę. Czytelnik poznaje go jako człowieka wykształconego i orientującego się w literackich nowościach. Werter zna bowiem nie tylko dzieła klasyczne (Homer), ale także „Pieśni Osjana”. Właśnie ta książka odgrywa kluczową rolę w życiu bohatera. Werter odnajduje w niej własne oblicze. Podobnie jak szkocki śpiewak czuje się samotny i opuszczony. Nie znajduje w nikim oparcia. „Pieśni Osjana” utwierdzają zatem bohatera w manii prześladowczej. Mężczyźnie wydaje się bowiem, że cały świat sprzysiągł się przeciwko niemu. Melancholijny świat średniowiecznej Szkocji, jaki Werter odnajduje w książce, staje się dla niego ucieczką od trudnej rzeczywistości.

Co więcej, Werter zaczyna postrzegać rzeczywistość przez pryzmat literatury i niepostrzeżenie sam staje się jej swoistym wytworem. Skoro zatem utożsamia się z romantycznym bohaterem, potrzebuje już tylko idealnego obiektu miłości i znajduje go w Lotcie.

Miłość Saint-Preuxa

Jako kochanek Werter inspiruje się „Nową Heloizą” Jana Jakuba Rousseau. Z tego powodu jego uczucie musi mieć wymiar sentymentalny. Kiedy Werter poznaje Lottę, doznaje olśnienia. Odnosi wrażenie, że spotkał swoją bliźniaczą duszę, która jest mu przeznaczona. Odtąd celebruje swoje uczucie na wzór sentymentalnych kochanków.

Wspólnie z Lottą prowadzą zatem długie rozmowy, chodzą na romantyczne spacery i oczywiście wymieniają uwagi o literaturze. Werter tłumaczy nawet dla swojej ukochanej „Pieśni Osjana”. Ma nadzieję, że Lotta w rozterkach romantycznego śpiewaka rozpozna cierpienia Wertera i da mu jakiś wyraźny znak. Bohater traktuje Lottę niczym istotę anielską, obdarza ją niemal boską czcią. Można więc powiedzieć, że Werter stylizuje swoje zachowanie na postawę bohatera powieści Rousseau, Saint-Prexa.

Tragiczny finał

Finał miłości Wertera musi być zatem równie tragiczny, jak wszystkich romantycznych kochanków. Bohater nie może się pogodzić z tym, że Lotta poślubiła Alberta i postanawia popełnić samobójstwo. Przedtem jednak pisze do Lotty list, w którym objaśnia jej motywy swojego postępowania. Tym samym zyskuje pewność, że zostanie w pamięci ukochanej na zawsze. Miłość okazuje się jedynym sensem życia Wertera, skoro zaś nie może jej zrealizować, nie może również nadal żyć.

Czuć, kochać i cierpieć jak Werter – na czym polega werteryzm?

„Cierpienia młodego Wertera” to jedna z najważniejszych powieści XIX wieku. Johann Wolfgang Goethe wykreował w niej typ bohatera, którego wygląd zewnętrzny, osobowość i filozofia życiowa w nieprzeciętny sposób oddziałały na rodzącą się wówczas epokę romantyzmu. Werteryzm to rodzaj specyficznej postawy wobec świata, naśladowanej nie tylko w literaturze, ale również w obyczajowości romantyków. Na czym dokładnie polega to zjawisko?

Specyficzna uczuciowość

Werteryzm oznacza szczególny rodzaj egzaltacji światem, który polega na uwrażliwieniu na piękno natury i uczucia innych ludzi, a zwłaszcza przejawy społecznej niesprawiedliwości. Główny bohater utworu Goethego w widoczny sposób izoluje się od wielkomiejskiego życia i ponad wszystko ceni sobie spokój życia na prowincji. Obserwacja przyrody dostarcza mu duchowych uniesień, a oglądane pejzaże stanowią jednocześnie odzwierciedlenie jego stanu psychicznego.

W powieści autora „Fausta” mamy do czynienia z wrażliwością sentymentalną, znajdującą potwierdzenie w specyficznym zachowaniu i języku bohatera. Werter wypowiada się w stylu patetycznym, jego listy są pełne ekspresji i górnolotnych określeń. Świat oglądany oczami bohatera wydaje się pozbawiony zwyczajności, każde zdarzenie, obraz czy gest mają tu doniosłe znaczenie.

Romantyczna miłość

Werteryzm to również szczególny rodzaj przeżywania miłości, która nie jest traktowana jako jedna z wielu dziedzin ludzkiego życia, ale urasta do rangi najwyższego dobra, a jednocześnie niespełnionego marzenia. Uczucie, jakim Werter darzy Lottę S., przyjmuje postać nieokiełznanej namiętności eliminującej z życia bohatera wszystkie inne pragnienia.

Ukochana kobieta zyskuje w oczach młodego człowieka cechy niemal metafizyczne. Jest dla Wertera niczym anioł nadający cel jego życiu. Niestety Lotta pozostaje dla bohatera niedoścignionym marzeniem, ponieważ należy do innego mężczyzny. Ślub ukochanej z Albertem doprowadza Wertera do psychicznego załamania. Ograniczenie kontaktów z młodą mężatką, wynikające z towarzyskiej ogłady stanowi dla bohatera doświadczenie graniczne, które przepełnia czarę goryczy.

Weltschmerz

Wrażliwy bohater powieści Goethego bardzo mocno przeżywa wszystkie niepowodzenia i konflikty z innymi ludźmi. Zasadniczym rysem jego losu staje się cierpienie duchowe, czyli tak zwany „Weltschmerz” („ból istnienia”). Powoduje on, że codzienna egzystencja staje się dla bohatera nie do zniesienia. Weltschmerz można określić jako rodzaj stanu chorobowego uniemożliwiającego dostrzeżenie pozytywnych aspektów świata. Jego nasilenie przekłada się na specyficzne postrzeganie otaczającej Wertera rzeczywistości.

Neutralne zjawiska przyrody bohater zaczyna więc odbierać jako znak odnoszący się do jego życia. Kiedy mężczyzna jest świadkiem powodzi, odczytuje to zdarzenie jako symbol destrukcji jego planów i marzeń. Podobnie bohater interpretuje los parobka wyrzuconego ze służby przez ukochaną przez niego szlachciankę.

Werter traci zatem umiejętność obiektywnej oceny świata, izoluje się od innych i podejmuje decyzję o samobójstwie. Werteryzm zawiera więc elementy pesymistyczne i tragiczne.

Wnioski

Werteryzm polega na jedynym w swoim rodzaju sposobie doświadczania rzeczywistości. Powoduje on, że podstawowe płaszczyzny ludzkiego życia stają się bardziej skomplikowane i są źródłem intensywnych przeżyć. „Czuć, kochać i cierpieć jak Werter” oznacza zatem doznawać tych emocji skrajnie intensywnie. Miłość staje się tu niebiańskim uniesieniem, a cierpienie bezgraniczną rozpaczą. Jednak ceną za tak mocne doświadczenia może być jedynie wyczerpanie psychiczne i przedwczesna śmierć.