Werter z powieści Johanna W. Goethego to bohater, którego nie można łatwo zaklasyfikować do określonego prądu literackiego. Przede wszystkim należy pamiętać, że sam Goethe nie jest romantykiem w historycznoliterackim znaczeniu tego słowa. Jego twórczość, w której dostrzega się liczne akcenty preromantyczne, reprezentuje okres niemieckiego klasycyzmu.
Społeczno-historycznym tłem powieści „Cierpienia młodego Wertera” jest dokładnie nurt noszący nazwę Sturm und Drang („burzy i naporu”), kiedy niemieckie mieszczaństwo zbuntowało się wobec kryzysu gospodarczego i politycznego kraju, a wyrazem owego buntu stała się między innymi sztuka. Pojawił się wówczas nowy typ bohatera literackiego, posiadającego cechy, czyniące z niego postać nieprzeciętną. Werter nie jest jednak typową postacią romantyczną. Literacka konstrukcja tego bohatera wykazuje wiele wspólnego z nurtem oświeceniowego sentymentalizmu i klasycyzmu. Co jednak sprawia, że dostrzega się w nim cechy preromantyczne?
Naznaczenie biografią autora
Werter stał się prototypem bohatera, którego konstrukcja osobowości i elementy biografii wykazują dużą zbieżność z osobą samego autora, czyli w tym wypadku Goethego. Twórca niejednokrotnie podkreślał autobiograficzne inspiracje w pomyśle nakreślenia właśnie takiej postaci. Powieść odnosi się do epizodu z życia Goethego, kiedy jako młody aplikant sądowy przebywał w Wetzlarze i kiedy bez pamięci zakochał się w zaręczonej z innym mężczyzną Charlottcie Buff. Pisarz przeżył wówczas załamanie psychiczne i myślał nawet o samobójstwie. Jednocześnie boleśnie przeżył śmierć swojego znajomego, Jeruzalema.
Samotność i nieszczęśliwa miłość
Werter to postać wyalienowana z życia towarzyskiego i typowy samotnik. Z nikim nie udaje mu się nawiązać bliskiej więzi. Można więc powiedzieć, że jest romantycznym outsiderem. Ponadto jego niekorzystne relacje ze światem i innymi pogłębia nieszczęśliwa miłość do pięknej Lotty, zaręczonej z Albertem. Jego uczucie nie może zostać zrealizowane w skutek braku wzajemności dziewczyny, ale również z powodów społecznych, ponieważ towarzyskie konwenanse uniemożliwiają publiczne ujawnienie owej namiętności.
Romantyczna choroba duszy
Jedną z najbardziej znamiennych cech Wertera wskazujących na jego preromantyczny rodowód jest konstrukcja psychiczna bohatera. Można w niej odnaleźć bowiem symptomy umysłowego szaleństwa. Jak wiadomo, w romantyzmie literatura darzyła taką jednostkę szczególnym zainteresowaniem. Motyw szaleńca, jako osoby niezwykle wrażliwej i mającej kontakt z rzeczywistością metafizyczną jest stałym wyróżnikiem estetyki pierwszej połowy XIX wieku.
U Wertera zaś można zaobserwować cały zespół objawów paranoicznych. Bohater niewątpliwie wykazuje neurotyczne skupienie na własnej osobie i uczuciach. Jego zachowanie posiada cechy manii prześladowczej, ponieważ Werter uważa, że jest przez innych nieustannie okłamywany i że inni celowo sprawiają mu cierpienie. Widać u niego tendencje masochistyczne, a więc lubowanie się we własnym cierpieniu. Nie jest mu obcy również sadyzm widoczny w liście do Lotty, kiedy opisuje ukochanej własne samobójstwo. Wertera można określić również jako fetyszystę, czego wyraz stanowi jego obsesyjne przywiązywanie wagi do przedmiotów związanych z bliską mu osobą. Oczywiście bohater jest również melancholikiem, ponieważ cechuje go smutek czy upodobanie w tajemniczych, odosobnionych miejscach.
Samobójstwo jako wyraz buntu wobec świata
Specyficzna osobowość bohatera, a także nieszczęśliwa namiętność znajdują skrajną realizację w samobójczym akcie bohatera. Zamach na własne życie należy do stałego repertuaru romantycznych motywów. Życie w świecie zdominowanym przez społeczne schematy, w którym nie można realizować potrzeby miłości, staje się dla Wertera nie do zniesienia. Samobójstwo jest poprzedzone stanem przypominającym chorobę, zdarza się, kiedy dochodzi do przekroczenia możliwości doznawania cierpienia. Jednocześnie stanowi ono akt uwolnienia z ciasnej, ograniczonej rzeczywistości. Jest więc jednocześnie protestem wobec nieakceptowanych praw świata.
Wnioski
Werter jest bohaterem, którego nadwrażliwość i szczególny rodzaj egzaltacji kojarzą się z uczuciowością sentymentalną. Jedynym celem jego życia i najwyższą wartością staje się miłość do kobiety. Werter przywodzi zatem na myśl typ sentymentalnego kochanka. Jednocześnie jednak naznaczenie jego losu rysami tragizmu, a także buntownicze usposobienie i szczególna konstrukcja osobowości czynią z niego bohatera zwiastującego w literaturze światopogląd romantyczny.