Sofiści w ocenie potomnych
Sofiści to greccy filozofowie, którzy działali w V w. p. n. e. w Atenach. Najwybitniejszymi przedstawicielami tego nurtu byli Protagoras („Rozprawa polemiczna o prawdzie i bycie”, „O bogach”) i Gorgiasz. Sofiści nie zajmowali się filozofią systematycznie, ponieważ przede wszystkim byli nauczycielami. Sam termin „sofista” zyskał w późniejszym czasie znaczenie negatywne głównie za sprawą ostrej krytyki Platona. Sofistyka stała się równoznaczna z erystyką, czyli sztuką zbijania argumentów, która ma na celu skuteczność, a nie prawdę. Stąd często utożsamia się sofistykę z dowodzeniem fałszywym.
Nowy przedmiot filozofii
O ile w pierwszym okresie swojego istnienia filozofia grecka skupiała się na refleksji nad przyrodą, o tyle sofiści zmienili kierunek zainteresowań na zagadnienia humanistyczne, a więc kulturę i obyczajowość. Ich nauka ma przede wszystkim cel praktyczny, a metodą dochodzenia do prawdy jest tu doświadczenie (empiryzm). W dziedzinie poznania sofiści byli zwolennikami sensualizmu (poznawania rzeczywistości za pomocą zmysłów) i relatywizmu. Uważali więc, że nie ma żadnych pewnych i niezmiennych prawd, a ich wartość mierzy się aktualną przydatnością (praktycyzm). Każdy człowiek postrzega rzeczywistość inaczej i nie da się ustalić uniwersalnej teorii bytu.
Kultura – natura
To, że wszyscy przyjmują pewne twierdzenia za prawdziwe, nie wynika zdaniem Protagorasa z ich prawdziwości, ale z umowy zawartej pomiędzy ludźmi. Pogląd ten nazywa się konwencjonalizmem. Co ciekawe, sofiści uważali, że praktycznie jedynym prawem wynikającym z natury człowieka jest prawo silniejszego, a powrót do natury oznaczałby, według sofistów, przemoc i lekceważenie ludzkiej godności. Sofiści wyżej wartościują zatem sferę kultury, która spełnia wobec człowieka swoiste funkcje ochronne.
Estetyka poetycka
Jak zaznacza Tatarkiewicz, sofiści stworzyli pierwszą teorię estetyki, czyli nauki o pięknie. Ich teoria odnosiła się do dziedziny poezji, a jej głównym twórcą był Gorgiasz. Stworzył on podwaliny trzech estetyk: mimetycznej, iluzjonistycznej i katartycznej. Najważniejszą okazała się teoria mimesis, czyli naśladowania rzeczywistości w dziele literackim, która stała się jednym z wyznaczników klasycyzmu.