Znaczenie i zakres terminu
Termin filozofia znaczy tyle, co „umiłowanie mądrości”, natomiast filozof jest „przyjacielem mądrości”. Definicję filozofii krótko sformułował Władysław Tatarkiewicz, który stwierdził, że „jest to nauka o tym, co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze”. Pojęcie to zostało uściślone przez Platona, który uważał, że filozofia zajmuje się naturą bytu i rozważaniem tego, co było na początku.
Podstawowymi działami filozofii są: ontologia, epistemologia i aksjologia. Ontologia rozważa naturę samego bytu – odpowiada na pytanie, czym jest świat, w jaki sposób powstał i dokąd zmierza. Epistemologia zajmuje się możliwościami i metodami poznania rzeczywistości, zaś aksjologia dotyczy wartości.
Okresy greckiej filozofii
Początki greckiej filozofii sięgają VII w. p. n. e. Naukę tę poprzedziła działalność siedmiu greckich mędrców, między innymi Solona. Pierwszy okres to tak zwana filozofia przyrody, sygnowana nazwiskami takimi, jak Tales, Heraklit z Efezu, Pitagoras. Najważniejszym zagadnieniem była tu kosmologia, czyli refleksja nad rzeczywistą istotą świata i rządzącymi nim prawami.
Następnym okresem (V w. p. n. e.) była filozofia humanistyczna (sofiści i Sokrates). Najważniejszy dla myśli antycznej był IV w. p. n. e, czyli tak zwany okres klasyczny: czasy Platona i Arystotelesa. Ostatni był natomiast okres hellenistyczny, inaczej szkół starożytnych (III – I w. p. n. e), w którym skupiano się na kwestiach etycznych (stoicy, epikurejczycy, sceptycy).
Materializm a idealizm
Podstawowy podział, jaki zarysował się w filozofii antyku to podział między materializmem a idealizmem. Pierwszy ze światopoglądów polega na propagowaniu przekonania, że istnieje jedynie rzeczywistość widzialna, którą można poznać empirycznie (doświadczalnie), za pomocą zmysłów i rozumu. Materialistami byli sofiści, cynicy i sceptycy.
Idealizm jest natomiast poglądem przeciwnym, to znaczy przyjmuje, że jedyną prawdziwą rzeczywistością jest świat idei. Idealistą był przede wszystkim Platon. Filozofem „środka” był natomiast Arystoteles.
Jeżeli chodzi o kwestie etyczne, w antyku wykształciły się dwa odmienne stanowiska wobec wartości: relatywizm, czyli przekonanie, że nie ma żadnych uniwersalnych zasad, a ocena każdej sytuacji jest względna i antyrelatywizm.
